Σε μια άκρως προκλητική ενέργεια προχώρησε η ακροδεξιά, πραξικοπηματική κυβέρνηση της Βολιβίας μετανομάζοντας στρατιωτική ακαδημία της χώρας προς τιμήν των δολοφόνων του Ερνέστο Τσε Γκεβάρα.
Όπως αναφέρει το δίκτυο Telesur, πρόκειται για την «Αντιιμπεριαλιστική Στρατιωτική Ακαδημία», που ανήκει στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας και την οποία ίδρυσε η κυβέρνηση του Έβο Μοράλες το 2016.
Η πραξικοπηματική κυβέρνηση της Τζανίνε Άνιες προχώρησε χθες στη μετονομασία της σχολής σε «Ακαδημία των Ηρώων του Νανκαουαζού» (Héroes de Ñancahuazu) που παραπέμπει στη μονάδα του βολιβιανού στρατού η οποία, σε συνεργασία με την CIA, κυνήγησε, συνέλαβε και εκτέλεσε τον κομμουνιστή επαναστάτη τον Οκτώβρη του 1967.
Πρόκειται για άλλη μια προκλητική απόφαση των ακροδεξιών πραξικοπηματιών οι οποίοι επιχειρούν να συκοφαντήσουν την κομμουνιστική ιδεολογία, προσβάλλοντας τα αντιιμπεριαλιστικά και προοδευτικά αισθήματα μεγάλης μερίδας του λαού της χώρας. Ταυτόχρονα, τέτοιου είδους ενέργειες στοχεύουν στο να ανταποδώσουν στους βορειοαμερικανούς ιμπεριαλιστές των ΗΠΑ την στήριξη που τους παρέχουν.
«…κι αν σ’ έκαψαν, κι αν σ’ έχωσαν βαθιά κάτω απ’ το χώμα, κι αν έκρυψαν τη στάχτη σου σε κοιμητήρια, σε δάση και τυρφώνες, δε θα μας εμποδίσουν να σε βρούμε, Τσε Κομαντάντε, φίλε.» – Νικολάς Γκιγιέν*.
Ήταν 12 Ιούλη 1997 όταν ένα- ειδικά ναυλωμένο από την κυβέρνηση- αεροσκάφος των κουβανικών αερογραμμών προσγειώνονταν στο αεροδρόμιο Χοσέ Μαρτί της Αβάνας. Δεν επρόκειτο για μια συνηθισμένη προγραμματισμένη πτήση, από αυτές που μεταφέρουν επιβάτες η εμπορεύματα. Ήταν μια άφιξη ιστορικής σημασίας, κάτι που ήταν ολοφάνερο από τις προετοιμασίες που είχαν γίνει στο αεροδρόμιο, με την παρουσία στρατιωτικών αγημάτων και κυβερνητικών αξιωματούχων συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Φιντέλ. Έτσι, με λιτή επισημότητα, συγκίνηση και σεβασμό, η Κούβα υποδέχονταν, 30 χρόνια μετά τη δολοφονία του, την σωρό του Κομαντάντε Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, καθώς και άλλων τεσσάρων συντρόφων του.
Λίγες ημέρες πριν, στις 28 Ιούνη, μια διεθνής ομάδα ειδικών επιστημόνων με επικεφαλής τον κουβανό Δρ. Χόρχε Γκονζάλες Πέρεζ είχε εντοπίσει στο Βαλεγκράντε- ένα μικρό χωριό της βολιβιανής επαρχίας- το μαζικό τάφο που βρίσκονταν θαμμένη η σωρός του Τσε και άλλων έξι ανταρτών. Αν και οι προσπάθειες για την ανεύρευση του σημείου που είχε ταφεί ο θρυλικός Κομαντάντε είχαν ξεκινήσει δεκαετίες πριν, μέχρι το Νοέμβρη του 1995 δεν υπήρχε καμιά ουσιαστική και αξιόπιστη πληροφορία που θα μπορούσε να οδηγήσει τις έρευνες.
Η πληροφορία-κλειδί δόθηκε από τον απόστρατο στρατηγό Μάριο Σαλίνας Βάργκας– αξιωματικό του βολιβιανού στρατού που το 1967 ηγούνταν δυνάμεων που έστησαν ενέδρα την αντάρτικη ομάδα του Τσε- στο δημοσιογράφο Τζον Λι Άντερσον των New York Times. Ο ίδιος ο Άντερσον περιγράφει τα γεγονότα εκείνων των ημερών στο βιβλίο-βιογραφία του Τσε υπό τον τίτλο “Che: A Revolutionary Life” (Grove Press, New York):
«Ένα πρωί το Νοέμβρη του 1995, ευρισκόμενος στη Βολιβία προκειμένου να πάρω συνέντευξη από οποιονδήποτε θα μπορούσα να βρω που είχε σχέση με τη δραστηριότητα του Τσε στην περιοχή, πήγα στην Σάντα Κρουζ να δω τον Μάριο Σαλίνας Βάργκας, έναν απόστρατο στρατηγό γύρω στα 50. Ως νεαρός αξιωματικός το 1967, ο Βάργκας έγινε διάσημος καθώς ηγήθηκε ενέδρας που ο στρατός έστησε στον ποταμό Μασικούρι εξολοθρεύοντας την 2η φάλαγγα των αντάρτικων δυνάμεων του Τσε. Η γερμανίδα συντρόφισσα του Τσε, η Τάνια, καθώς και οκτώ άλλοι μαχητές σκοτώθηκαν».
Ο Βάργκας εξιστόρησε αναλυτικά στον Άντερσον τι ακολούθησε της σύλληψης του Τσε, βάζοντας τον αμερικανό δημοσιογράφο στον πειρασμό να τον ρωτήσει τι απέγινε το σώμα του Κομαντάντε. Γράφει σχετικά ο Άντερσον: «Η ευθύτητα του Βάργκας με ώθησε να τον ρωτήσω για το σώμα του Τσε, παρ’ ότι δεν περίμενα μια ειλικρινή απάντηση. Έμεινα έκπληκτος όταν μου απάντησε πως ήθελε να ξεδιαλύνει το παρελθόν. Είπε πως μετά τη δολοφονία του Τσε, τα χέρια του ακρωτηριάστηκαν. Πάρθηκαν δαχτυλικά αποτυπώματα ώστε να υπάρχει απόδειξη της ταυτότητας του σώματος και τα χέρια τοποθετήθηκαν σε φορμαλδεΰδη. Το βράδυ, μια ομάδα αξιωματικών στην οποία μετείχε ο Βάργκας, πέταξαν τα σώματα του Τσε και ορισμένων άλλων συντρόφων του σε έναν ομαδικό τάφο».
Όταν δημοσιεύθηκε η συνέντευξη του Σαλίνας Βάργκας– με την σημαντική αυτή αποκάλυψη- στους New York Times, οι εξελίξεις στη Βολιβία πήραν δραματική τροπή. Ο πρόεδρος της χώρας Γκονσάλο Σάντσες ντε Λοζάδα δήλωσε ότι ο Άντερσον είχε επινοήσει την όλη ιστορία παίρνοντας συνέντευξη από έναν… πιωμένο Βάργκας. Την ίδια στιγμή, ο Βάργκας κρύφτηκε σε άγνωστη τοποθεσία και σε ανακοίνωση του αρνήθηκε ότι είπε το παραμικρό. Ωστόσο, τόσο ο πρόεδρος Σάντσες ντε Λοζάδα όσο και ο στρατηγός, αγνοούσαν ότι ο Άντερσον είχε ηχογραφήσει την συνέντευξη. Η αποκάλυψη της ύπαρξης ηχογραφημένου ντοκουμέντου οδήγησε το μεν Βάργκας να παραδεχθεί δημόσια τα όσα είπε στον Άντερσον και το δε βολιβιανό πρόεδρο να δώσει εντολή για τον σχηματισμό επιτροπής έρευνας για τον εντοπισμό των σωρών.
Η αποκάλυψη του Βάργκας για το τι απέγινε η σωρός του Τσε διεύψευσε μια σειρά από θεωρίες που έβλεπαν κατά καιρούς το φως της δημοσιότητας και οι οποίες αποπροσανατόλιζαν τις όποιες έρευνες: μια πληροφορία έλεγε ότι το σώμα του Γκεβάρα είχε αποτεφρωθεί και οι στάχτες είχαν σκορπιστεί από ελικόπτερο στη ζούγκλα, μια άλλη ότι η σωρός είχε μεταφερθεί από αμερικανούς μυστικούς πράκτορες στα κεντρικά γραφεία της CIA στη Βιρτζίνια, ή, όπως σημείωναν άλλα δημοσίευματα σε αμερικανική βάση στον Παναμά. Τίποτε από αυτά βεβαίως δεν ίσχυε. Η δε κουβανική κυβέρνηση, αποφασισμένη να φτάσει τις έρευνες μέχρι το τέλος, συνέστησε επιτροπή που επιβαρύνονταν με το έργο της ανακάλυψης, ταυτοποίησης και επαναπατρισμού της σωρού του Τσε. Επικεφαλείς της επιτροπής αυτής ήταν οι Ραούλ Κάστρο και Ραμίρο Βαλντές.
Οι έρευνες που ξεκίνησαν στις αρχές του 1996 στην περιοχή του Βαλεγκράντε δεν έδωσαν αμέσως αποτέλεσμα, καθώς δεν ήταν γνωστό το ακριβές σημείο που είχαν ταφεί τα σώματα του Τσε και των συντρόφων του. Τις ανασκαφές επιχείρησε να αποπροσανατολίσει ο γνωστός κουβανός πράκτορας της CIA– ο οποίος είχε αναμειχθεί στην σύλληψη και δολοφονία του Τσε- Φέλιξ Ροντρίγκες. Σύμφωνα με τη «Γκράνμα», ο Ροντρίγκες ταξίδεψε μέχρι το σημείο των ανασκαφών και υπέδειξε στους ερευνητές ότι θα έπρεπε να ψάξουν προς την αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που είχαν ξεκινήσει.
Σημαντικές πληροφορίες που οδήγησαν τις ανασκαφές στην σωστή περιοχή έδωσε στον Άντερσον η χήρα ενός πρώην αξιωματικού του βολιβιανού στρατού, του συνταγματάρχη Αντρές Σέλιχ. Κάποιες παλιές σημείωσεις του Σέλιχ επιβεβαίωναν την εκδοχή του Βάργκας για την ύπαρξη ενός μαζικού τάφου στα πέριξ ενός πρόχειρου, χωματένιου αεροδιαδρόμου λίγο έξω από το Βαλεγκράντε. Ήταν πλέον θέμα χρόνου η ομάδα των επιστημόνων που εργάζονταν στις ανασκαφές να φτάσουν σε μια σημαντική ανακάλυψη. Αυτή ήρθε στις 9 το πρωί της 28 Ιούνη 1997.
Διηγείται σχετικά ο Άντερσον: «Βρισκόμουν στο Μαϊάμι όταν μου τηλεφώνησε ο Αλεχάντρο (επικεφαλής των αργεντίνων επιστημόνων). Με μια ήρεμη φωνή, που πρόδιδε όμως ενθουσιασμό, μου είπε: “Τον βρήκαμε. Έλα”. Πήγα στην Σάντα Κρουζ και απο κεί οδικώς για το Βαλεγκράντε. Τίποτα δεν είχε ακόμη δημοσιευθεί στον Τύπο, αλλά είχαν ξεκινήσει να διαδίδονται οι πρώτες φήμες. Οι σωροί είχαν βρεθεί από μια ομάδα κουβανών και βολιβιανών ειδικών ερευνητών. Δίπλα στον αεροδιάδρομο, πέντε σχεδόν μέτρα από τις τελευταίες εκσκαφές που είχαν αρχίσει το Νοέμβρη του ’95, βρισκόταν ένα νέο σημείο. Η περιοχή είχε αποκλειστεί και βολιβιανοί στρατιώτες έλεγχαν όποιον πλησίαζε. Ο τάφος είχε περίπου 2 μέτρα βάθος».
Στον μαζικό τάφο είχαν βρεθεί 7 ανθρώπινοι σκελετοί. Ένας όμως ξεχώριζε καθώς ήταν καλυμμένος με στρατιωτικό χιτώνιο. Αυτό που έκανε τους επιστήμονες να βεβαιωθούν ότι είχαν βρει την- επί 30 χρόνια αγνοούμενη- σωρό του Τσε, ήταν ότι από τον ανθρώπινο σκελετό έλειπαν τα χέρια. «Το χέρι είχε κοπεί στο ύψος του καρπού, ενώ το κόκκαλο έμοιαζε να είχε αφαιρεθεί με χειρουργική ακρίβεια» γράφει ο Άντερσον. Μέσα στο στρατιωτικό χιτώνιο βρέθηκαν ίχνη από καπνό πίπας που συνήθιζε να καπνίζει ο Γκεβάρα, ενώ έγινε και ταυτοποίηση των οδοντικών χαρακτηριστικών.
Για τους κουβανούς επιστήμονες που συμμετείχαν στις έρευνες, ο εντοπισμός και η ταυτοποίηση της σωρού του ηρωϊκού Κομαντάντε ήταν πηγή ενθουσιασμού αλλά ταυτόχρονα και έντονου στρές, δεδομένης της ιστορικής αποστολής που είχαν αναλάβει. «Ήταν πολύ έντονες μέρες, με μεγάλη ένταση» σημειώνει ο Δρ. Χόρχε Γκονζάλες Πέρες και προσθέτει: «Δεν εγκαταλείψαμε καθόλου το σημείο, ούτε το γιαπωνέζικο νοσοκομείο (σ.σ. στη Σάντα Κρούζ) όπου μεταφέρθηκαν τα οστά μετά την εκταφή προκειμένου να ταυτοποιηθούν. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι κανένας μας δεν κοιμήθηκε, για να βρισκόμαστε συνέχεια σε επαφή με το χώρο που ήταν οι σωροί, ώστε να μην συμβεί τίποτε». Ο επαναπατρισμός της σωρού του Τσε και των έξι συντρόφων του αποτελούσε για την Κούβα ζήτημα αξιοπρέπειας, ώστε να αποδοθούν- έστω και μετά θάνατον- όλες οι απαραίτητες εκείνες τιμές στον κορυφαίο κομμουνιστή αντάρτη και γνήσιο τέκνο της κουβανικής επανάστασης.
Στις 17 Οκτώβρη 1997 ξημέρωνε για τον κουβανικό λαό μια ιστορική ημέρα. Με κάθε επιστημότητα και παλλαϊκή συμμετοχή, οι σωροί του Κομαντάντε Ερνέστο Γκεβάρα και άλλων έξι συντρόφων του θα ενταφιάζονταν στο ειδικά χτισμένο Μαυσωλείο που είχε χτιστεί τη δεκαετία του ’80 στην πόλη της Σάντα Κλάρα. Στην είσοδο του Μαυσωλείου, εντυπωσιακό και περήφανο, δεσπόζει το περίπου 7 μέτρων μπρούτζινο άγαλμα του επαναστάτη Τσε με το τουφέκι στο χέρι.
Η Σάντα Κλάρα, η πόλη-ορόσημο για την επιτυχή έκβαση της Επανάστασης, στην οποία ο Τσε έδωσε μια απ’ τις πλέον σημαντικές του μάχες οδηγώντας τις αντάρτικες δυνάμεις το 1959 σε θριαμβευτική νίκη, υποδέχονταν και πάλι τον θρυλικό Κομαντάντε. Έπειτα από εβδομάδες λαϊκού προσκυνήματος στην Αβάνα και επτά ημέρες επίσημου πένθους, επτά μικρά ξύλινα φέρετρα με τα λείψανα των ανταρτών έφταναν πάνω σε στρατιωτικά αγήματα μπροστά από το χώρο του Μαυσωλείου.
«Ο Τσε πολεμά και κερδίζει περισσότερες μάχες από ποτέ», σημείωσε στην ομιλία του ενώπιον εκατοντάδων χιλιάδων κουβανών, ο Φιντέλ Κάστρο. «Ευχαριστούμε, Τσε, για την ιστορία, τη ζωή και το παράδειγμα σου. Ευχαριστούμε που έρχεσαι να μας δώσεις δύναμη στο δύσκολο αγώνα που δίνουμε σήμερα προκειμένου να διατηρήσουμε τις ιδέες για τις οποίες εσύ πολέμησες τόσο σκληρά».
Βίντεο που περιλαμβάνει αποσπάσματα από την άφιξη της σωρού του Τσε και των συντρόφων του στην Κούβα στις 12 Ιούλη 1997 (λανθασμένα αναφέρεται ο μήνας Οκτώβρης) και την τελετή ενταφιασμού στην Σάντα Κλάρα στις 17 Οκτώβρη 1997.
* Απόσπασμα από το ποίημα του Νικολάς Γκιγιέν “Che Comandante, Amigo” (Τσε Κομαντάντε, Φίλε). Στα ελληνικά, το ποίημα περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Νικολάς Γκιγιέν: Αηδόνια και Μπαζούκας», σε μετάφραση Μπάμπη Ζαφειράτου, από τις εκδόσεις New Star.
Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο «Μποτίλια στον Άνεμο». Η επιμέλεια (εισαγωγή, επεξηγήσεις, μεταφορά κειμένων στο διαδίκτυο, σημειώσεις, επιλογή φωτό, σκίτσα κλπ) της μελέτης είναι του Μπάμπη Ζαφειράτου.
Α’ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.
Στο Ημερολόγιό του ο Κομαντάντε καταγράφει όλο το τελευταίο του αντάρτικο, ανελλιπώς και χωρίς ούτε ένα κενό· 335 συνολικά ημέρες, συν τις 11 αναλύσεις του, που ακολουθούν στο τέλος του κάθε μήνα και συνοψίζουν τα γεγονότα.
Ο Τσε έγραφε ακατάπαυστα ‒γίνεται αμέσως αντιληπτό‒ και υπό οιεσδήποτε συνθήκες· ακόμα και όταν σερνόταν κυριολεκτικά από τις εξαντλητικές πορείες, την πείνα, την αϋπνία ή τις φοβερές ασθματικές κρίσεις· ή κι απ’ όλα αυτά ταυτόχρονα· είτε γιορτάζοντας κάποια επέτειο ‒δεν παρέλειπε τα γενέθλια φίλων και συντρόφων‒ είτε μετά από μια σκληρή μάχη και την απώλεια αγαπημένων προσώπων, κρατώντας παράλληλα και ένα ακόμα Ημερολόγιο Αξιολόγησης των ανδρών του. Μερικές από αυτές τις αξιολογήσεις μεταφέρονται και εδώ, στο τέλος κάποιων ημερομηνιών, και με αφορμή πάντα τα γεγονότα που προηγούνται.
Πολλοί ακόμη αντάρτες (Ελισέο Ρέγιες Ροντρίγκεζ -Καπιτάν Σαν Λούις, Πόμπο -Χάρυ Βιγιέγας, Ίντι -Γκουίντο Περέντο και άλλοι), ακολουθώντας τη συνήθεια του αρχηγού τους, τηρούν ημερολόγιο.
Επίσης, εκτός από τα σημεία που σχετίζονται με την Κυριακάτικη Ανάγνωση,έχουν μεταφερθεί και άλλα σημαντικά γεγονότα του Ημερολογίου, που καλύπτουν 138 εγγραφές του Τσε, έτσι ώστε να δίνουν μια αρκετά πλήρη εικόνα από το τελευταίο δραματικό οδοιπορικό του προς την αθανασία. Πιστεύουμε ότι σύντομα θα είναι διαθέσιμες και οι 335 ημέρες (346 συνολικά εγγραφές), μαζί με τον Πρόλογο του Φιντέλ, που συνόδευε, άλλωστε, και την αρχική πρώτη έκδοση.
Ο Τσε και ο Πατσούγκο ‒Ισπανοί έμποροι βοοειδών, ενίοτε‒ από (πιθανότατα) 23 Οκτώβρη 1966 ταξιδεύουν: Αβάνα – Μόσχα – Πράγα – Βιέννη – Φρανκφούρτη – Παρίσι – Μαδρίτη – Σάο Πάολο, στη 1 Νοέμβρη. Στις 6 Νοέμβρη βρίσκονται στην Κορούμπα, σύνορα Βραζιλίας – Βολιβίας. Από τη Φρανγκφούρτη κι αυτή η ατζέντα που έμελλε να γίνει το Ημερολόγιο Βολιβίας από 1 Γενάρη έως 7 Οκτώβρη 1967.
Φ ύ λ λ α η μ ε ρ ο λ ο γ ί ο υ
Οι 138 εγγραφές της Μποτίλιας αναλύονται σε:
62 πλήρεις καταγραφές:
Ολόκληρες οι 3 πρώτες (7-9 Νοέμβρη 1966), οι 7 τελευταίες (1-7 Οκτώβρη 1967) και 41 ακόμη πλήρεις ημέρες (συν. 51)
Οι 11 μηνιάτικες Αναλύσεις του Κομαντάντε (Νοε. 1966 – Σεπ. 1967).
26 προσθήκες – αποσπάσματαδιαφορετικών ημερών(1. Επίμετρο) για Ντεμπρέ (ο Γάλλος) και σία (ο Κάρλος και ο Άγγλος δημοσιογράφος).Ο υπάλληλος του Εθνικού Ινστιτούτου Αγροτικής Μεταρρύθμισης, Λουίς Ερνάνδες Γκαλβάν, ξαναγίνεται ο Ουρουγουανός έμπορος Ραμόν Μπενίτεζ από το Μοντεβιδέο, ο οποίος ενάμιση χρόνο πριν (23 Απρ. 1965) είχε ήδη επισκεφτεί το Νταρ ες Σαλάαμ της Τανζανίας, με επόμενο σταθμό την Κιγκόμα της λίμνης Ταγκανίκα και τελικό προορισμό του την αντίπερα όχθη της, στον μικρό οικισμό της Κιμπάμπα, στο έδαφος του Κονγκό. Ο ίδιος έμπορος, θα ταξιδέψει στις 19 Ιουλίου 1966 στη Βιέννηαπό την Πράγα, όπου είχε βρεθεί περί τα τέλη Φεβρουαρίου, και μετά την αποτυχία των αφρικανικών του «επιχειρήσεων».«Έμαθα στο Κονγκό· υπάρχουν λάθη που δε θα ξανακάνω, ίσως κάποια άλλα να επαναληφθούν και να διαπράξω και μερικά καινούργια. Βγήκα με μεγαλύτερη πίστη, όσο ποτέ άλλοτε, στον αντάρτικο αγώνα, αλλά αποτύχαμε. Η ευθύνη μου είναι μεγάλη· δε θα ξεχάσω ούτε την ήττα αλλά ούτε και τα πολύτιμα διδάγματά της».
Από τις 62 ημέρες ‒σε αυτές περιλαμβάνονταικαι όσες αφορούν μάχες και αψιμαχίες (φωτό-σχεδιάγραμμα στις 23 Μάρτη)‒, οι 30 αναφέρονται την περίοδο των τελευταίων 70 ημερών (με 11 σημαδιακές μέρες του Αυγούστου και 12 του Σεπτέμβρη), από την κρίσιμη μάχη της 30 Ιουλίου, όπου ξεκίνησετο βαρύ πλήγμα της οπισθοφυλακής του Τσε, μέχρι την ενέδρα του Βάδο δελ Γέσο (31 Αυγούστου ‒βλ. Σημειώσεις Μποτίλιας, V. Η Ενέδρα στον Ρίο Γκράντε)και την απελπισμένη προσπάθεια εξόδου των ανταρτών από τονκλοιό που σφίγγει‒, αλλά και ολόκληρη βέβαια (όπως προαναφέραμε)η βδομάδατης αρχής του τέλους, με το Ημερολόγιο να παίρνει φωτιά.Λα Παζ Βολιβία. Ξενοδοχείο Κοπακαμπάνα, 3 Νοέμβρη 1966. Ο κύριος Αδόλφο Μένα, Ουρουγουανός μελετητής της υπαίθρου, αυτοφωτογραφίζεται.
Ε π ε ξ η γ ή σ ε ι ς
Σε [αγκύλες] εντός των «φύλλων» υπάρχουν ‒όπου κρίνεται απαραίτητο‒σύντομες επεξηγήσεις, πληροφορίες, προσθήκες, μικρές αναδρομές και σημειώσεις της Μποτίλιας για καλύτερη παρακολούθηση των γεγονότων.
Συγκεντρώθηκαν και προτάσσονται τα διπλά και τριπλά (σε πολλές περιπτώσεις) ονόματα των ανταρτών, τόσο από τις σημειώσεις ‒ επεξηγήσεις του Ημερολογίου (κάποια από αυτά περιλαμβάνονται βέβαια και στην ελληνική έκδοση), όσο και από πολλές και διαφορετικές πηγές, δίνοντας ταυτόχρονα και μερικά πληροφοριακά στοιχεία για τον καθένα. (Β. Η γεωγραφία των ονομάτων).
Επεξηγούνται τα αρκτικόλεξα που συναντήσαμε, αφού στην ελλ. μτφρ. έχουν μετατραπεί απλώς σε ελληνικούς χαρακτήρες και χωρίς άλλη πληροφορία (σήμερα, το διαδίκτυο μας έχει κάνει… σοφούς). (Γ. Αρκτικόλεξα και χρήσιμες λέξεις).
Τηρήθηκε η ορθογραφία και η προφορά ονομάτων και τοπωνυμίων (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) και κρατήθηκε επιμελώς το «Γκουεβάρα» της εν λόγω έκδοσης, όχι μόνο γιατί έτσι πρωτακούσαμε στα ελληνικά το θρυλικό όνομα, αλλά και σαν φόρο τιμής στον αξέχαστο Μάνο Λοΐζο, αφού με αυτή την προφορά του ονόματος τραγουδήσαμε μαζί του.
Ο Τούμα και ο Τσε στο Αμπαπό, πριν την αναχώρησή τους για τη Λανγκουίγιας.
Λ ο ι π ά
Στις Σημειώσεις (2. I-IX), θα βρείτε πληροφορίες και υλικό για: Γάλλο, Κάρλος, Άγγλο, Τάνια, Λογιόλα, Ίντι, τους πέντε, τη σφαγή των ορυχείων.
Τέλος, στην τρίτη ενότητα (3. Τάιμπο) μεταφέρθηκαν το 57ο και το 58ο Κεφάλαιο από το βιβλίο του Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, ΕΡΝΕΣΤΟ ΓΚΕΒΑΡΑ γνωστός και ως ΤΣΕ, (Μετάφραση: Βασιλική Κνήτου, ΚΕΔΡΟΣ 2005), στα οποία εξιστορούνται τα γεγονότα που ακολούθησαν από την τελευταία τελεία που βάζει ο Τσε στο Ημερολόγιό του, μέχρι την Αιχμαλωσία του στο Φαράγγι του Γιούρο.
Β. Η γεωγραφία των ονομάτων
Στρατόπεδο Νακαχουάσου.
Βολιβία, Στρατόπεδο Νακαχουάσου.
Χοακίν [ή Βίλο – Χουάν Βιτάλιο Ακούνια Νούνες].Αρχηγός Οπισθοφυλακής ‒ Κούβα. Σκοτώθηκε στην ενέδρα του Βάδο δελ Γέσο, 31 Αυγ. 1967. (Βλ. ‒Σημειώσεις Μποτίλιας, V. Η Ενέδρα στον Ρίο Γκράντε). 42 χρονώ.Αλεχάντρο [Γκουσταύο Ματσίν Χοέδ δε Μπέσε].Κέντρο ‒ Κούβα.Διοικητής του στρατού των ανταρτών.Ενσωματώθηκε στους αντάρτες το Δεκέμβριο του 1966, όπου ήταν και ο γενικός διευθυντής. Στις 17 Απρ., λόγω προβλημάτων υγείας, έμεινε πίσω με την ομάδα του.[…] βαδίσαμε καλά μέχρι τον Ικίτα, αλλά η Τάνια και ο Αλεχάντρο καθυστέρησαν. Όταν έβαλαν θερμόμετρο, η Τάνια είχε πάνω από 39 πυρετό και ο Αλεχάντρο 38.(Ημερολόγιο, 16 Απρ.). Σκοτώθηκε στην σφαγή του Βάδο δελ Γιέσο (ενέδρα του Ονοράτο) στο Ρίο Γκράντε, 31 Αυγ. 1967. (βλ. ‒Σημειώσεις Μποτίλιας, V. Η Ενέδρα στον Ρίο Γκράντε και VΙ. Ονοράτο). 30 χρονώ.
Μπραούλιο [Ισραέλ Ρέγιες Ζάγιας]. Υπαρχηγός Οπισθοφυλακής ‒ Κούβα. Παλαίμαχος από τη Σιέρα Μαέστρα και το Κονγκό. Επικεφαλής της οπισθοφυλακής. Έπεσε στην ενέδρα στο Ρίο Γκράντε, 31 Αυγ. 1967. 34 χρονώ.
Μιγέλ [ή Μανουέλ – Μανουέλ Χερνάντες Οσόριο].Αρχηγός Εμπροσθοφυλακής ‒ Κούβα. Σκοτώθηκε στη μάχη, στο Φαράγγι του Μπατάν, μαζί με το Κόκο και τον Χούλιο, στις 26 Σεπ. 1967. «Το τσάκισμα» που λέει ο Τσε. (Βλ. Ημερολόγιο, 26 Σεπτέμβρη). 36 χρονώ.
Ρολάντο [Ελισέο Ρέγιες Ροντρίγκεζ, Καπιτάν Σαν Λούις].Κέντρο ‒ Κούβα. Επαναστάτης από τα δεκατρία του κι από τη Σιέρα Μαέστρα, Κομισάριος στη Βολιβία. Σκοτώθηκε σε μάχη στις 25 Απρ. 1967. Ο θάνατός του ήταν ένα σκληρό χτύπημα, γιατί σκεφτόμουν να τον αφήσω διοικητή ενός δεύτερου πιθανού μετώπου. (Ημερολόγιο, 25 Απρ. και Ανάλυση του Μήνα). 27 χρονώ.
Φέλιξ [ ή Ελ Ρούμπιο (ο Ξανθός)- Ζέζους Σουάρες Γκαγιόλ]. Κομισάριος, Οπισθοφυλακή ‒ Κούβα. Ένας παλαίμαχος. Όταν κλήθηκε από τον Τσε στη Βολιβία, κατείχε τη θέση του Αναπληρωτή Υπουργού Βιομηχανίας. Σκοτώθηκε στη μάχη, στον Ρίο Ιριπιτί, 10 Απρ. 1967. Το πρώτο αίμα.(βλ. Ημερολόγιο, 12 Απρ.). 31 χρονώ.
Πατσούγκο [ή Πάτσο – Αλμπέρτο Φερνάντες Μόντες ντε Όκα]. Εμπροσθοφυλακή ‒ Κούβα. Σκοτώθηκε στη μάχη, στο Φαράγγι του Γιούρο, 8 Οκτ. 1967. 32 χρονώ.
Τουμαΐνι [ή Τούμα – Κάρλος Κοέγιο]. Κέντρο ‒ Κούβα.Ο αχώριστος σύντροφος, που στο Κονγκό βαφτίστηκε Τούμα. Σκοτώθηκε σε μάχη στη Λα Φλορίντα, 26 Ιουν. 1967.Μαζί του, έχασα τον αχώριστο σύντροφο των τελευταίων χρόνων, τον πιστό σε κάθε δοκιμασία φίλο. Έχω την εντύπωση ότι έχασα ένα γιο μου. (βλ. Ημερολόγιο, 26 Ιούν). 27 χρονώ.
Πάπι [Ρικάρντο, Μπίλι και Τσίντσου – Χοσέ Μαρία Μαρτίνες Ταμάγιο]. Κέντρο ‒ Κούβα. Σύντροφος και στο Κονγκό. Σκοτώθηκε σε μάχη, στον Ρίο Ροζίτα, μαζί με τον Ραούλ. 30 Ιουλ. 1967. Είναι μια άλλη βαριά απώλεια εξαιτίας της ποιότητας του ανθρώπου(βλ. Ημερολόγιο, ημ/νία). 31 χρονώ.
Αρτούρο [Ρενέ Μαρτίνες Ταμάγιο]. Κέντρο ‒ασυρματιστής ‒ Κούβα. Ο μικρός δελφός του Πάπι. Ποιητής, με δράση από τα φοιτητικά του, ξυλοκοπείται από το καθεστώς Μπατίστα, αφήνεται ελεύθερος και ενώνεται με τον μεγάλο του αδερφό στο αντάρτικο. Το 1964 σπουδάζει στην ΕΣΣΔ και το φέρει βαρέως που δεν συνοδεύει τον Τσε στο Κονγκό. Σκοτώθηκε στο Φαράγγι του Γιούρο, 8 Οκτ. 1967. 26 χρονώ.
Μόρο [Μορογκόνο ή Μουγκάνκα ή Γιατρός – Οκτάβιο ντε λα Κονσεψιόν ντε λα Πεντράχα]. Κέντρο ‒ Κούβα. Σκοτώθηκε στη μάχη στο Καχόνες στις 12 Οκτ. 1967. 32 χρονώ.
Αντόνιο [ή Όλο – Ορλάντο Παντόχα Ταμάγιο]. Κέντρο ‒Κούβα. Σκοτώθηκε στη μάχη, στο Φαράγγι του Γιούρο, 12 Οκτ. 1967. 34 ετών.
Μάρκος [ή Πινάρες – Αντόνιο Σάντσες Ντίαζ]. Οπισθοφυλακή ‒Κούβα. Σκοτώθηκε σε μάχη στην Πένια Κολοράντα, 2(ή 1;) Ιουν. 1967. 40 χρονώ. Εκείνη τη μέραο Τσε σημειώνει: «Εδημοσίευσαν ένα παράξενο ανακοινωθέν για δυο νεκρούς και τρεις τραυματίες, χωρίς να ξέρουμε αν πρόκειται για παλιούς ή νέους». Ο δεύτερος νεκρός ήταν ο ΒολιβιανόςΚασίλδο Κονδόρι (δεξιά). Οπισθοφυλακή. 26 χρονώ.
Ελ Μέντικο [Ο Γιατρός, El Negro -Ρεστιτούτο Χοσέ Καμπρέρα Φλόρες]. Οπισθοφυλακή ‒ Περού. Ο ένας από τους 3 Περουβιανούς (Ελ Τσίνο και Εουστάκιο οι άλλοι δύο).Διέφυγε από τη σφαγή του Βάδο δελ Γέσο(31 Αυγ. βλ. ‒Σημειώσεις Μποτίλιας, V. Η Ενέδρα στον Ρίο Γκράντε), συνελήφθη άοπλος, βασανίστηκε άγρια και εκτελέστηκε στις 3 Σεπ. 1967. Μέλος του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού του Περού (ELNP).(Βλ. Ημερολόγιο 4 Σεπ.). 31 χρονώ.
Εουστάκιο [Λούσιο Εδιμπέρτο Γκαλβάν Χιδάλγο].Κέντρο ‒ Περού. Σκοτώθηκε στην μάχη στο Καχόνες, στη συμβολή του Ριο Μίζκε και Ριο Γκράντε, 12 Οκτ. 1967. 30 χρονώ.
Μπιγκότες [Λόρο και Χόρχε (Βάσκες Βιάνα)].Εμπροσθοφυλακή ‒ Βολιβία. Τραυματίστηκε στη μάχη, μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο, από όπου τον απήγαγε ο Βολιβιανός Στρατός, για να τον δολοφονήσει στις 22 Απριλίου 1967, ρίχνοντάς τον από ελικόπτερο. Είναι αυτός για τον οποίο σημειώνει ο Τσε στις 7 Αυγούστου:Από τους 6 πρώτους [άντρες], οι 2 σκοτώθηκαν, ό ένας χάθηκε κι οι δύο πληγώθηκαν (βλ.Ημερολόγιο, 7 Aυγ). 28 χρονώ.
Ραούλ [Ραούλ Κισπάγια Τσόκε]. Εμπροσθοφυλακή ‒Βολιβία. Σκοτώθηκε σε μάχη, στον Ρίο Ροζίτα, 30 Ιουλ. 1967.Εξαιρετική αυτοπεποίθηση που μας κόστισε τον τραυματισμό του Ρικάρντο [Πάπι] και μετά του Ραούλ, που είχε πάει να τον βοηθήσει. (βλ. Ημερολόγιο, 30 και 31 Ιούλ). 27 χρονώ.
Απολινάρ [Απολινάριο, Πόλο – Απολινάριο Ακίνο Κίσπε]. Οπισθοφυλακή ‒ Βολιβία. Σκοτώθηκε στην ενέδρα του Βάδο δελ Γέσο, 31 Αυγ. 1967 (Βλ. ‒Σημειώσεις Μποτίλιας, V. Η Ενέδρα στον Ρίο Γκράντε). 32 χρονώ.
Τσαπάκο [ή Λούις – Χάιμε Αράνα Καμπέρο]. Κέντρο ‒Βολιβία. Δολοφονήθηκε ενόσω ήταν τραυματίας από την ενέδρα στο Καχόνες, 12 Οκτ. 1967. 29 χρονώ.
Κόκο [Ρομπέρτο Περέντο Λέιγε, αδελφός του Ίντι].Εμπροσθοφυλακή ‒ Βολιβία. Σκοτώθηκε στη μάχη, στο Φαράγγι του Μπατάν, στις 26 Σεπ. 1967. «Η πιο σοβαρή απώλεια μετά τον Ρολάντο»(Βλ. Ημερολόγιο, 26 Σεπτέμβρη – Αξιολόγηση και ο Φιντέλ, Ανάλυση Μήνα Νοέ). 29 χρονώ.
Κάμπα [Ορλάντο Χιμένες Μπάθαν]. Εμπροσθοφυλακή ‒Βολιβία. Ο Τσε δεν τον εκτιμούσε ιδιαίτερα (Ανάλ. Μήνα Σεπτ.: Η εξαφάνιση του Κάμπα είναι καθαρό κέρδος). Συνελήφθη από το στρατό στις 30 Σεπτ. 1967 κοντά στη Λα Ιγκέρα μαζί με τον Αντόνιο Ντομινγκουές Φλόρες (Λεόν). Οδηγήθηκε στο Στρατοδικείο του Καμίρι και βασανίστηκε για να καταθέσει εναντίον Ντεμπρέ -Μπούστος (βλ. Ημερολόγιο, 3 και 5 Οκτ.), αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Καταδικάστηκε σε 30 χρόνια φυλάκιση. Πήρε αμνηστία το 1970, ζήτησε πολιτικό άσυλο στη Σουηδία και πέθανε το 1994 (60 χρονώ).
Λεόν [Αντόνιο Ντομινγκουές Φλόρες]. Κέντρο ‒Βολιβία. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Βολιβίας. Εγκατέλειψε τον αγώνα στη Λα Ιγκέρα, στις 26 Σεπ. 1967.[Ημερολ. 26 Σεπ.: Ο Κάμπα εξαφανίστηκε, παρατώντας το γυλιό του. (…) Τότε είδαμε πως είχε εξαφανιστεί και ο Λεόν].Παραδόθηκε στις αρχές και έδωσε κάθε δυνατή πληροφορία για την κίνηση των ανταρτών. Κατέθεσε εναντίον Ντεμπρέ -Μπούστος, αλλά συνέχισε να κρατείται. Αφέθηκε κι αυτός ελεύθερος με την αμνηστία του 1970. [Ημερολόγιο, 3 Οκτ.:Το ραδιόφωνο ανάγγειλε πως αιχμαλωτίστηκαν δυο άντρες: ο Αντόνιο Ντομινγκουές Φλόρες (Λεόν) και ο Ορλάντο Χιμένες Μπάθαν (Κάμπα)].
Μόισες Γκεβάρα Ροντρίγκες. Κέντρο ‒ Βολιβία.Σκοτώθηκε στην ενέδρα του Βάδο δελ Γέσο, 31 Αυγ. 1967 (Βλ.πορτραίτο του από τον Φιντέλ στο Προλόγισματου Ημερολογίου –Ανάλυση Μήνα Νοε. 1966). 28 χρονώ.
Νάτο [Χούλιο Λούις Μέντες Κόρνες]. Κέντρο ‒Βολιβία. Από τους πρώτους αντάρτες και επικεφαλής προμηθειών. Ένας από τους 10 επιζώντες στο Φαράγγι του Γιούρο. Έπεσε στην τελευταία ενέδρα του στρατού στη Ματαράλ, 15 Νοε. 1967. 30 χρονώ.
* «Ο Ίντι, ο Παμπλίτο, ο ελ Τσίνο, κι ο Ανιθέτο.
Και ο κλοιός που σφίγγει».
Ελ Τσίνο [Χουάν Πάμπλο Τσανγκ]. Κέντρο ‒ Περού.Εκτελέστηκε στη Λα Ιγκέρα, 9 Οκτ. 1967, και σκηνοθέτησαν το θάνατό του για να φαίνεται ότι σκοτώθηκε στη μάχη. 47 χρονώ.
Παμπλίτο [Πάμπλο – Φρανσίσκο Χουάνα Φλόρες].Εμπροσθοφυλακή ‒ Βολιβία. Σκοτώθηκε στη μάχη στο Kαχόνες στις 12 Οκτ. 1967. 22 χρονώ.
Ανισέτο [Ανισέτο Ρεϊνάγα Γορδίγιο].Εμπροσθοφυλακή ‒ Βολιβία. Ενώθηκε με τους αντάρτες το Γενάρη του 1967. Έπεσε στο Φαράγγι του Γιούρο, 8 Οκτ. 1967. 27 χρονώ.
* 10.000 πέσος το κεφάλι, γι’ αυτούς που γλύτωσαν από το Φαράγγι του Γιούρο
(Σημειώσεις, VIIΙ. Οι 5 πουδιέφυγαν και VIII α. Η οδύσσεια αυτών που επέζησαν)
Μαουρίτσιο [Ελ Πελάο και Κάρλος]. Πρόκειται για τον Αργεντινό «ζωγράφο-καταδότη» Σίρο Ρομπέρτο Μπούστος ή Μάρκο ή Μαουρίτσιο ή Ελ Πελάντο ή Ελ Πελάο ή Κάρλος Αλμπέρτο Φρουκτουόσο. Σύνδεσμος των ανταρτών. Κέντρο. (1932 – ).
Ρεζίς Ντεμπρέ ή Δαντόν ή Γάλλος. Κέντρο. (1940 – ).
[41. Αξιολόγηση Δαντόν (Ρεζίς Ντεμπρέ) 6/3/67
Συνελήφθη στις 20/4/67, κατά τη διάρκεια αποστολής. Η κατάστασή του δεν είναι ξεκάθαρη· αν και είναι δύσκολο να κάνουν κάτι νόμιμα, μπορεί και να τον βασανίσουν. Χάσαμε μια μεγάλη πνευματική προσωπικότητα, αλλά αμφιβάλλω ότι μπορεί να γίνει ένας καλός μαχητής].
Εστανισλάο [Έλ Νέγκρο, Μάριο ή Μάριο Μόνχε ή σκέτο Μόνχε] ‒Βολιβία. (Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Βολιβίας). Ο… άκαπνος: Ο Μάριο Μόνχε, βέβαια, δεν είχε τη παραμικρή ιδέα από αντάρτικο και δεν είχε πολεμήσει ποτέ. (Φιντέλ) – Βλ. από Ημερολόγιο, Ανάλυση Μήνα Νοε. 1966 και 21 Γενάρη.
*
Οι δυο γυναίκες του Αντάρτικου
(Σημειώσεις, IV. και VII.)
Τάνια, Αργεντινογερμανίδα, 1937-1967. 30 χρονώ.
Η Λογιόλα Γκουσμάν (1942 – ) με τον Tσε, κατά την ανάθεση των οικονομικών της καθηκόντων.
*Η κίνηση των ανταρτών από Μάρτη έως Οκτώβρη 1967.
Γ. Τα αρκτικόλεξα της ελληνικής έκδοσης
Ε.Λ.Ν. = Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός (Ejército de Liberación Nacional) της Βολιβίας, που δημιουργήθηκε από τον Τσε.
Ο.Λ.Α.Σ. = Οργάνωση Αλληλεγγύης της Λατινικής Αμερικής (OrganizaciónLatinoAmericana de Solidaridad) δημιουργήθηκε στην Κούβα τον Αύγουστο του 1967, από επαναστατικά κινήματα και αντι-ιμπεριαλιστές της Λατινικής Αμερικής
Π.Ρ.Α = Partido Revolucionario Auténtico ‒Αυθεντικό Επαναστατικό Κόμμα. Ιδρύθηκε από τον Γουώλτερ Γκεβάρα το 1960 (Πρόεδρος της Βολιβίας το 1979, ούτε για 3 μήνες), μετά από διάσπαση του Movimiento Nacionalista Revolucionario ‒ Εθνικιστικό Επαναστατικό Κίνημα.
Π.Σ.Β. = Partido Socialista (Boliviano), είχε συνεργαστεί με το ακροδεξιό εθνικιστικό κόμμα Falange Socialista Boliviana. Εκείνη την περίοδο άσκησε κριτική για τη σφαγή των ορυχείων του Σαν Χουάν.[Βλ. Σημειώσεις -IX]
χρήσιμες λέξεις
Σπηλιές [κρύπτες που έφτιαχναν σκάβοντας στη γη, συνήθως στις όχθες των ποταμιών]
Γόνδολα [βολιβιανή λαϊκή έκφραση για το αυτοκίνητο. Εδώ πρόκειται για το «πηγαινέλα» στη μεταφορά ανεφοδιασμού]
Ματσετέρος [από τη ματσέτα, μεγάλο μαχαίρι]
Αμπαρκάς [σαντάλια χωριάτικα] Τσούτσιαλ [χωράφι φυτεμένο με είδος μπαμπού] Και μερικές ακόμα, οι οποίες επεξηγούνται εντός του κειμένου.
*
Μανίλα: Όπου αναφέρεται «του Μανίλα» ή «τον Μανίλα», πρόκειται για τη Μανίλα που είναι η κωδική ονομασία της Αβάνας.
Τα μηνύματα από εκεί φτάνουν μέσω βραχέων στους αντάρτες και τα αποκωδικοποιούν με ειδικό μαγνητόφωνο, το οποίο θα χάσουν περνώντας κάποιον ορμητικό χείμαρρο, κατά την κρίσιμη μάχη της 30 Ιούλη, όπου συντελείται και η σφαγή της οπισθοφυλακής (Βλ. Ημερολόγιο, 26 Σεπτέμβρη, «Το τσάκισμα»).
Χάσαμε 11 γυλιούς με φάρμακα, κιάλια, και μερικά άλλα πράγματα που μπορούσαν να μας εκθέσουν, όπως το μαγνητόφωνο πάνω στο όποιο είχα καταγράψει τα μηνύματα του Μανίλα. (Ημερολόγιο, 31 Ιούλη-4 και 31 Αυγούστου, ημέρα κατά την οποία έλαβε χώρα η προδοσία του Ονοράτο και η ενέδρα στο Βάδο δελ Γιέσο).
Επιπλέον, οι αντάρτες δεν μπορούν ούτε και να στείλουν μήνυμα στην Αβάνα, αφού και οι δυο πομποί τους δεν είναι πλέον λειτουργικοί.
Από εκεί και πέρα, ο Τσε και οι άντρες του θα βρεθούν εντελώς απομονωμένοι.
Είμαστε πάντα χωρίς κανενός είδους σύνδεση και χωρίς ελπίδα για προσεχή αποκατάσταση. (Ημερολόγιο, Ανάλυση του Μήνα Αύγ.-1)
Αποσπάσματα από το βιβλίο-βιογραφία του Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ «Ερνέστο Γκεβάρα, γνωστός και ως Τσε» (Κέδρος, Μετφ: Β.Κνήτου). Κεφάλαιο 62, σελ. 937-944.
Μεταξύ του υπόλοιπου υλικού των ανταρτών που είχε πέσει στα χέρια των διωκτών τους στο φαράγγι του Γιούρο, και πέρα από τις φετιχιστικές εμμονές των αξιωματικών και των στρατιωτών, υπήρχαν μια σειρά από τετράδια και ατζέντες που αποδείχτηκαν σημαντικά λάφυρα πολέμου για τους στρατιωτικούς, ιδιαίτερα μάλιστα δύο από αυτά: ένα κοκκινωπό σπιράλ σημειωματάριο 14,5×20 εκατοστά με τη χρονολογία “1967” γραμμένη στο εξώφυλλο και μια καφέ ατζέντα, τυπωμένη στη Φρανκφούρτη. Το πρώτο περιείχε το ημερολόγιο του κομαντάντε Γκεβάρα των μηνών Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου του ’66 και στην πίσω μεριά τα μηνύματα που είχε ανταλλάξει η αντάρτικη ομάδα του Τσε με την Αβάνα, ενώ η δεύτερη τις καθημερινές του σημειώσεις για όλο το 1967 μέχρι τις 7 Οκτωβρίου. Εκτός απ’ αυτά, βρέθηκαν ακόμα ένα άλλο σημειωματάριο, που περιλάμβανε έναν κατάλογο με επαφές σε όλο τον κόσμο, δύο μικρά βιβλία με κωδικούς κι ενα τετράδιο πράσινου χρώματος, όπου ο Τσε είχε αντιγράψει ποιήματα του Λεόν Φελίπε, του Βαγέχο, του Νερούδα και του Γκιγιέν. Ο Γκάρι Πράδο είχε σημαδέψει το ένα από τα ημερολόγια, επιτόπου στο φαράγγι του Τσούρο, με την σημείωση: “Βρέθηκε το σακίδιο”.
Η πρώτη δημόσια ανακοίνωση σχετικά με την ύπαρξη των ημερολογίων έγινε από τον αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων, το στρατηγό Οβάνδο, όταν τα έδειξε στους δημοσιογράφους σε μια συνέντευξη Τύπου στο ξενοδοχείο Σάντα Τερεσίτα στις 10 Οκτωβρίου. Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο πρώτων ημερών το ημερολόγιο αλλάζει πολλά χέρια: από το λογαχό Γκάρι Πράδο, που το σημαδεύει, στον συνταγματάρχη Σεντένο στην Ιγκέρα, ύστερα στον πράκτορα της CIA Φέλιξ Ροντρίγκες, που το φωτογραφίζει, έπειτα στην στρατιωτική αντικατασκοπεία στο Βαλεγκράντε, μετά στον Οβάνδο, που το ξεφυλλίζει στο κατάλυμα του στην Κεντρική Τράπεζα, και, τέλος, στοβ βοηθό του, τον υπολοχαγό Όλμος, που το παραδίδει στην διοίκηση της Όγδοης Μεραρχίας για μια συνέντευξη Τύπου και που, όταν πηγαίνει να το ζητήσει πίσω, ανακαλύπτει ότι έχει βρεθεί στα χέρια ενός άλλου πράκτορα της CIA, του Γκαρσία. Στο αεροπλάνο της επιστροφής στη Λα Παζ ο λογαγός Πάμο το παίρνει πίσω απ’ τον Γκαρσία και το επιστρέφει στον Οβάνδο, ο οποίος έπειτα το παραδίδει στους ανθρώπους της στρατιωτικής αντικατασκοπείας, που το τοποθετούν σε ένα χρηματοκιβώτιο.
Το φωτοαντίγραφο της CIA θα φτάσει τις επόμενες μέρες στην Ουάσινγκτον. Υπάρχει ένα υπόμνημα της 11ης Οκτωβρίου του ’67 του Ρόστοου προς τον πρόεδρο (Τζόνσον), που αναμφίβολα κάνει νύξη στα ημερολόγια: “Σήμερα είμαστε κατα 99% σίγουροι ότι ο Τσε Γκεβάρα είναι νεκρός (λογοκριμένο). Αυτά(-ες) θα πρέπει να φτάσουν στην Ουάσινγκτον σήμερα ή αύριο”.
Μια βδομάδα αργότερα οι δύο μαριονέτες της στρατιωτικής δικτατορίας της Βολιβίας αρχίζουν έναν πόλεμο δηλώσεων και χειρισμών, όπου εμπλέκουν και τα ημερολόγια του κομαντάντε Γκεβάρα: Στις 16 Οκτωβρίου μέσω ενός τηλεγραφήματος του ANSA (Agenzia Nazionale Stampa Associata), ο στρατός της Βολιβίας ενημερώνει πως έχει την πρόθεση να “πουλήσει το ημερολόγιο για να αποζημιωθεί για τις απώλειες που του προκάλεσαν οι αντάρτες”. Στις 7 Νοεμβρίου ο στρατηγός Οβάνδο, αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, ανακοινώνει ότι το ημερολόγιο θα πουληθεί στον πλειοδότη. Ο πρόεδρος Μπαριέντος, για να του πάει κόντρα, ανακοινώνει ότι έχει ήδη πουληθεί σε μια αμερικανική εκδοτική κοινοπραξία.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του Νοέμβρη οι στρατηγοί προσπαθούν να κλείσουν μια συμφωνία για την πώληση του ημερολογίου και δέχονται προσφορές από την Ντάμπλέϊ στις ΗΠΑ και τη Μάγκνουμ, καθώς και από τη γαλλική εταιρεία της Παρί Ματς, της οποίας η συμμετοχή στη δημοπρασία είναι μάλλον ένα προπέτασμα καπνού που ύψωσε μια γαλλίδα δημοσιογράφος για να αποκτήσει καλύτερη πληροφόρηση. Γίνεται λόγος για προσφορές που “άρχιζαν από τα είκοσι χιλιάδες δολάρια και έφταναν στο απίστευτο ποσό των τετρακοσίων χιλιάδων” και που φαίνονται μάλλον υπερβολικές. Στις 22 Φεβρουαρίου ένα προεδρικό διάταγμα καθιστά τις ένοπλες δυνάμεις αρμόδιες για τη διάθεση των εγγράφων και των υπαρχόντων του Τσε.
Διάφοροι κουβανοί ερευνητές επιμένουν στην άποψη ότι η επιχείρηση πώλησης στους εκδότες δεν ήταν σημαντική αυτή καθ’ αυτή, αλλά ότι το ζητούμενο ήταν να νομιμοποιηθεί μέσω αυτής της διαδικασίας μια εκδοχή του ημερολογίου που είχε ρετουσαριστεί από τη CIA. Ο Κουπούλ και ο Γκονζάλες διαβεβαιώνουν συγκεκριμένα ότι στο σταθμό της Λα Παζ βρίσκονταν τεχνικοί και καλλιγράφοι που εργάζονταν με την πρόθεση να προκαλέσουν διαστρεβλώσεις, παραλείψεις και αλλοιώσεις, προκειμένου να δημιουργήσουν μια νέα εκδοχή του ημερολογίου, που θα ήταν χρήσιμη στον θερμό πόλεμο εναντίον της Κούβας. Αναμφίβολα, για την υπηρεσία θα παρουσίαζε μεγάλο ενδιαφέρον μια πλαστή εκδοχή του ημερολογίου, που θα τους επέτρεπε μεταξύ άλλων να φέρουν σε αντιπαράθεση την προσωπικότητα του Τσε μ’εκείνη του Φιντέλ ή να αυξήσουν τις εντάσεις που επικρατούν μεταξύ των κουβανών και του σοβιετικού μπλοκ, να δυσφημήσουν τον ίδιο τον Τσε παρουσιάζοντας τον σαν έναν δεσποτικό τυχοδιώκτη ή σαν έναν ονειροπόλο ή ακόμα να αυξήσουν τις εντάσεις μεταξύ των οπαδών των απόψεων του Γκεβάρα και των κομμουνιστικών κομμάτων της Λατινικής Αμερικής. Αλλά μια επιχείρηση τέτοιου μεγέθους ήταν πολύ λεπτή κι επίφοβη, και όχι μόνο απο τεχνικής άποψης, καθώς θα έπρεπε να φτιάξουν μια αξιόπιστη εκδοχή του ημερολογίου, που να ταιριάζει όσο το δυνατόν περισσότερο με την προσωπικότητα του και τα προηγούμενα γραπτά του.
Είτε είναι αλήθεια όλα αυτά είτε όχι, το ζήτημα είναι ότι, σ’αυτήν την πρώτη φάση των διαπραγματεύσεων με υποψήφιους εκδοτικούς οίκους στις ΗΠΑ, ως διαμεσολαβητές των στρατιωτικών της Βολιβίας λειτούργησαν δύο Αμερικανοί δημοσιογράφοι που ο Φιντέλ τους χαρακτηρίζει ως “δημοσιογράφους προσκείμενους στην CIA”, ο Άντριου Σεντ Τζορτζ και ο Χουάν ντε Ονίς των New York Times, οι οποίοι διέθεταν φωτοαντίγραφα του ημερολογίου, αν και με τη δέσμευση να μην τα δημοσιεύσουν. Οι διαπραγματεύσεις πάγωσαν όταν η Ντάμπλντεϊ αποσύρθηκε με το επιχείρημα ότι τα πνευματικά δικαιώματα του συγγραφέα θα μπορούσαν να αμφισβητηθούν από την Αλεϊδα Μαρτς, τη χήρα του Τσε.
ΛΑ ΠΑΖ, 7 Οκτώβρη 2013 – Ξεκινούν σήμερα οι εκδηλώσεις μνήμης με αφορμή την συμπλήρωση 46 χρόνων απ’ τη δολοφονία του Τσε Γκεβάρα. Οι εκδηλώσεις θα λάβουν χώρα στην επαρχία Σάντα Κρουζ και πιο συγκεκριμένα στις επαρχιακές πόλεις Βαλεγκράντε και Λα Ιγκέρα.
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων θα προβληθούν ντοκυμαντέρ με θέμα τον Τσε αλλά και την επανάσταση στη Λατινική Αμερική. Σήμερα προβλήθηκε το ντοκυμαντέρ «El coraje del pueblo» (Το κουράγιο του λαού) ενώ τις επόμενες δύο ημέρες έχουν προγραμματιστεί να προβληθούν οι εξής κινηματογραφικές ταινίες που πραγματεύονται ιστορικά γεγονότα: «Nicaragua, patria libre o morir», «Fidel, la historia no contada» και «Che, un hombre Nuevo» (Τσε, ένας νέος Άνθρωπος).
Οι αυριανές εκδηλώσεις για την 46η επέτειο της δολοφονίας του Τσε Γκεβάρα περιλαμβάνουν περιοδεία στα μέρη που έδρασαν οι αντάρτες το 1966-67 στην περιοχή του Βαλεγκράντε, συμπεριλαμβανομένων των σημείων που αρκετοί απ’ τους συντρόφους του Τσε έχουν θαφτεί.
Στις εκδηλώσεις θα παραστούν πρέσβεις χωρών της Λατινικής Αμερικής και ο νεότερος αδελφός του Τσε, ο Χουάν Μαρτίν Γκεβάρα ντε λα Σέρνα που βρίσκεται για δεύτερη φορά φέτος στη Βολιβία.
Οι κεντρικές εκδηλώσεις θα κορυφωθούν σε ένα μικρό μαυσωλείο που έχει χτιστεί δίπλα στον αεροδιάδρομο του Βαλεγκράντε, στο σημείο όπου είχε βρεθεί ο ομαδικός τάφος του Τσε και άλλων επτά συντρόφων του το 1997. Εκδήλωση στη μνήμη του Κομαντάντε Γκεβάρα θα λάβει χώρα και στο χωριό Λα Ιγκέρα, στο σχολείο όπου ο Τσε κρατήθηκε αιχμάλωτος και δολοφονήθηκε στις 9 Οκτώβρη 1967.
Βρισκόμαστε στο 1967 και ο Τσε έχει δολοφονηθεί στη Βολιβία στις 9 Οκτώβρη. Οι σύντροφοι του ψάχνουν για καταφύγιο, για άσυλο προστασίας απ’ τις δυνάμεις του βολιβιανού στρατού και της CIA. Θα καταφέρουν να βρουν άσυλο στην Χιλή, έπειτα από παρέμβαση του ηγέτη της αριστεράς Σαλβαδόρ Αλιέντε. Αυτό το γεγονός, ξεχασμένο από πολλούς μέσα στον ορυμαγδό των τότε ραγδαίων εξελίξεων, μας δίνει ένα ακόμη στοιχείο για το πρόσωπο του Αλιέντε, του ανθρώπου που επιχείρησε – ανεπιτυχώς όπως αποδείχθηκε – τη μετάβαση στον Σοσιαλισμό μέσα απ’ τις δομές της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Τρεις επιζώντες της μάχης στο φαράγγι του Γιούρο (8 Οκτώβρη 1967) περιπλανήθηκαν στη βολιβιανή ύπαιθρο επί τέσσερις μήνες, προσπαθώντας να μη γίνουν αντιληπτοί απ’ τον στρατό. Μοναδικός τους στόχος ήταν η επιστροφή στην Κούβα, όσο το δυνατόν συντομότερα και με ασφάλεια. Δε μπορούσαν όμως να περάσουν τα σύνορα ούτε για το Περού, ούτε για την Αργεντινή ή τη Βραζιλία, όπου οι αρχές τους είχαν ουσιαστικά επικηρύξει. Μοναδική τους διέξοδος η Χιλή και ο Αλιέντε ο οποίος, πέραν του ότι τύγχανε προσωπικός φίλος του δολοφονηθέντος Κομαντάντε Γκεβάρα, ήταν πρόεδρος του Οργανισμού Λατινοαμερικανικής Αλληλεγγύης (OLAS). Εκείνη την περίοδο ο εν λόγω οργανισμός έβλεπε θετικά την εξάπλωση επαναστατικών κινημάτων στην ήπειρο βοηθώντας τα σε διπλωματικό και πολιτικό επίπεδο.
Αργότερα, ο Αλιέντε εξηγούσε ότι η βοήθεια που παρείχε στους επιζώντες του αντάρτικου της Βολιβίας ήταν «το λιγότερο που μπορούσα να κάνω στη μνήμη του Γκεβάρα». Η επιχείρηση να περάσουν κάτω από άκρα μυστικότητα τα σύνορα Βολιβίας-Χιλής απέτυχε, παρά τις προσπάθειες του Αλιέντε και των συνεργατών του. Οι αρχές της Χιλής συνέλαβαν τους επιζώντες συντρόφους του Τσε και τους μετέφεραν στην πρωτεύουσα Σαντιάγκο. Εκείνη την περίοδο, πρόεδρος της χώρας ήταν ο χριστιανοδημοκράτης Εδουάρδο Φρέι Μοντάλβα, συντηρητικός αντικαστρικός με προφανείς εξαρτήσεις απ’ τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Ο Μοντάλβα είχε να ισορροπήσει ανάμεσα στις πιέσεις που δέχονταν από τις κυβερνήσεις Βολιβίας και ΗΠΑ για την άμεση έκδοση των ανταρτών (και τη δίκη που θα ακολουθούσε) και την αυξανόμενη πίεση που δέχονταν απ’ την χιλιανή αριστερά, τους κομμουνιστές και τον Αλιέντε. Η καλά οργανωμένη καμπάνια του Σαλβαδόρ Αλιέντε υπέρ της επιστροφής των ανταρτών στην Κούβα απέδωσε καρπούς, αναγκάζοντας την κυβέρνηση Μοντάλβα να αποδεχθεί την απέλαση τους με προορισμό, όχι τη Βολιβία, αλλά την Αβάνα.
Μέσω της γαλλικής Πολυνησίας οι διασωθέντες επαναστάτες αναχώρσαν για την Κούβα. Τις επόμενες ημέρες, ο δεξιός και συντηρητικός Τύπος στην Χιλή θα οργιάσει ενάντια στον Αλιέντε, κατηγορώντας τον για «υπόθαλψη ανταρτών» και «υπονόμευση της αίγλης της χιλιανής γερουσίας» (της οποίας ο Αλιέντε ήταν μέλος). Έξι χρόνια μετά από εκείνα τα γεγονότα η κυβέρνηση Αλιέντε θα ανατραπεί με το γνωστό αιματηρό πραξικόπημα της Χούντας του Πινοσέτ και των αμερικανών.
Μετά τη δολοφονία του Τσε ο Σαλβαδόρ Αλιέντε διηγούνταν την πρώτη τους συνάντηση, όταν ο Γκεβάρα του είχε προσφέρει, τιμητικά, ένα αντίτυπο του «Ανταρτοπολέμου». Στην χειρόγραφη αφιέρωση έγραφε ο Τσε: «Στον Σαλβαδόρ, με τον οποίο έχουμε τον ίδιο σκοπό αναζητώντας τον με διαφορετικούς τρόπους». Ο Αλιέντε συνήθιζε να υπερηφανεύεται σε φίλους και συγγενείς γι’ αυτό το δώρο – συμβολικό και ενδεικτικό της ιδεολογικής μάχης που λάμβανε χώρα στα επαναστατικά κινήματα της Λατινικής Αμερικής του ’60: Με τα όπλα ή με την κάλπη. Γκεβάρα και Αλιέντε διάλεξαν διαφορετικούς δρόμους. Ήταν όμως και οι δύο πιστοί στα ιδανικά τους.
Μια απάντηση στα ψέματα και την προπαγάνδα του Ιμπεριαλισμού για την σχέση των δύο μεγάλων επαναστατών.
Ένα από τα μεγαλύτερα ψέματα που έχουν ειπωθεί γύρω απ’ την Κουβανική Επανάσταση σχετίζεται με την σχέση δύο ηγετικών στελεχών της: του Φιντέλ Κάστρο και του Τσε Γκεβάρα. Οι εκδοχές αυτών των ψεμάτων ποικίλουν ανάλογα με την πηγή που τα διαδίδει. Όλες όμως καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι «ο Κάστρο πρόδωσε τον Τσε». Η ιστορία αυτών των διαδώσεων δεν είναι καθόλου καινούργια ασφαλώς. Από τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης, πηγές που είχαν ως βάση τους τις ΗΠΑ είχαν ξεκινήσει την παραφιλολογία περί των δήθεν διαταραγμένων σχέσεων του Τσε με τον Κάστρο.
Η απόφαση του Γκεβάρα να πάει στο Κονγκό το 1965, εγκαταλείποντας ουσιαστικά τη θέση του στο υπουργείο βιομηχανίας, δημιούργησε θύελλα ψεύτικων διαδώσεων. Γράφει σχετικά ένας εκ των κύριων βιογράφων του, ο Πάκο Ιγνάσιο Τάϊμπο ΙΙ:«Φήμες σε βραζιλιάνικες εφημερίδες, που δημοσιεύθηκαν […] τοποθετούσαν τον Τσε στα μέσα του ’65 στην Κολομβία, στο Περού, στη Χιλή, στην Αργεντινή, στη Βραζιλία, στην Ουρουγουάη, ακόμα και σε μια ψυχιατρική κλινική της Πόλης του Μεξικου. Έξι ειδήσεις από διαφορετικά περιοδικά, που είχαν ξεφυτρώσει σε διάφορες χώρες κατα τη διάρκεια του 1965, ανακοίνωναν το βίαιο θάνατο του. Η πιο παράξενη είδηση ίσως ήταν αυτή που τον ήθελε νεκρό και θαμμένο στο υπόγειο ενός εργοστασίου στο Λάς Βέγκας, στην παγκόσμια πρωτεύουσα των τυχερών παιχνιδών»(Ερνέστο Γκεβάρα: Γνωστός και ως Τσε, 1995).
Η πλειοψηφία αυτών των διαδόσεων προέρχονταν χωρίς αμφιβολία από τη CIA, η οποία φρόντιζε να σπείρει «ειδήσεις» για δήθεν ρήξη του Τσε με την κουβανική κυβέρνηση. Συνεχίζει ο Τάϊμπο: «Σύμφωνα με μια κουβανέζικη πηγή, οι εκπομπές των ραδιοφωνικών σταθμών που ελέγχονταν από τη CIA διέδιδαν στα προγράμματα τους που απευθύνονταν στην Ασία ότι ο Τσε είχε δολοφονηθεί από τον Φιντέλ λόγω της φιλοκινεζικής του τάσης και στις εκπομπές προς την Ανατολική Ευρώπη λόγω του ότι ήταν φιλοσοβιετικός».
Κατα τη διάρκεια της διαμονής του Τσε στο Κονγκό, οι φήμες για την τύχη του είχαν οργιάσει. Πηγές απ’ το Μαϊάμι διέδιδαν ότι βρίσκεται στη Δομινικανή Δημοκρατία παίρνοντας μέρος σε λαϊκή εξέγερση, άλλες πηγές αντεπαναστατών στις ΗΠΑ ότι είχε σκοτωθεί σε οδομαχίες στον Άγιο Δομίνικο. Εξόριστοι αντίπαλοι του Κάστρο διέδιδαν πως ο Τσε επέβαινε σε υποβρύχιο που είχε καταστραφεί αύτανδρο από ριπή πυροβολικού. Ήταν δε τέτοια η επιθυμία των αμερικανών να διαστρεβλώσουν τα γεγονότα που, όπως γράφει ο Τάιμπο, «η υπηρεσία (CIA) είχε παγιδευτεί στο ψεύδος που προσπαθούσε να διαδώσει, ότι δηλαδή οι διαφωνίες με τον Φιντέλ είχαν προκαλέσει την πτώση του Τσε και, κατά συνέπεια, είχε συλληφθεί ή εκτελεστεί στην Κούβα (όπως λέει ο Μαρτσέτι, ένας από τους λόγιους της Εταιρίας)». Ο υποδιοικητής της Μεραρχίας του Δυτικού Ημισφαιρίου για τις κουβανικές υποθέσεις, Τζον Χαρτ, προσπαθούσε να μαντέψει που βρισκόταν ο Τσε. Σε μια επίσκεψη του στον σταθμό της CIA στο Μοντεβιδέο είχε αναφέρει ότι ίσως να βρισκόταν σε κάποιο νοσοκομείο της Σοβιετικής Ένωσης υποφέροντας από κάποια …διανοητική διαταραχή που του προκλήθηκε από φάρμακο κατά του άσθματος.
Ο Φιντέλ Κάστρο έχει αναφερθεί στις φημολογίες που κυκλοφορούσαν για τη δήθεν ρήξη του με τον Τσε. Γι’ αυτές τις φήμες έχει κατηγορήσει τόσο τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες και τους αντεπαναστάτες κουβανούς του Μαϊάμι, όσο και λατινοαμερικάνους τροτσκιστές οι οποίοι ποτέ δεν είδαν με καλό μάτι το δρόμο που είχε χαράξει η Επανάσταση στην Κούβα. Ο ρόλος των τροτσκιστών στη διάδοση ψευδών ειδήσεων περί της τύχης του Τσε το 1965 δεν είναι καθόλου αμελητέος. Στις αρχές του 1966, το πρακτορείο Φρανκ Πρες μετέδωσε την ανεπιβεβαίωτη πληροφορία ότι ο Φιντέλ και ο Τσε είχαν ανταλλάξει πυροβολισμούς κατά τη διάρκεια μιας φιλονικίας και ότι ο Τσε είχε σκοτωθεί. Την ιστορία επιβεβαίωσε και αναδημοσίευσε μια τροτσκιστική εφημερίδα.
Η πραγματικότητα ήταν πολύ διαφορετική. Ο Κάστρο και ο Τσε διατηρούσαν μια σταθερή φιλία βασισμένη στην αλληλοεκτίμηση. Από τα γραπτά που μας έχει αφήσει ο Τσε δεν υπάρχει ούτε δείγμα αρνητικής κριτικής απέναντι στον Φιντέλ – διαφορετικές οπτικές και απόψεις τακτικής φύσης υπήρχαν, ούτε υπόνοια όμως για θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ των δύο αντρών. Η αποχώρηση του Τσε από την Κούβα το 1965 αποτελεί μέχρι και σήμερα το βασικό σημείο που επικεντρώνεται η παραφιλολογία για τη δήθεν διαμάχη τους. Καμία ωστόσο από τις ψευδολογίες δεν τεκμηριώνεται. Γκεβάρα και Κάστρο είχαν συμφωνήσει πως από την στιγμή που θα στερεώνονταν η κουβανική Επανάσταση, ο Τσε θα ήταν ελεύθερος να ριχτεί ξανά στη μάχη, σε κάποιο άλλο μέρος του κόσμου. Αυτός ήταν βασικός όρος που ο ίδιος ο Τσε είχε θέσει στον Φιδέλ από τις πρώτες τους κιόλας συνομιλίες στο Μεξικό, κάτι που ο Κάστρο είχε αποδεχθεί: «Εγώ το μόνο που θέλω είναι, αφού θα θριαμβεύσει η επανάσταση, αν θελήσω να πάω να πολεμήσω στην Αργεντινή, να μη μου στερήσετε αυτή τη δυνατότητα, να μη με εμποδίσουν ως προς αυτό τα ζητήματα του κράτους».
Ο ιδιαίτερος γραμματέας του Τσε στο Ινστιτούτο Αγροτικής Μεταρρύθμισης (INRA), ο Χοσέ Μανουέλ Μανρέσα, θυμάται τα λόγια του Γκεβάρα κατά τη πρώτη μέρα της παρουσίας του στο γραφείο. Τα παραθέτει ο Π.Ι.Τάϊμπο: «Το 1961, όταν φτάσαμε στο γραφείο του Τμήματος Βιομηχανίας, ο Τσε ακούμπησε σε μια αρχειοθήκη και μου είπε: Θα μείνουμε εδώ πέντε χρόνια κι ύστερα θα φύγουμε. Με πέντε χρονάκια παραπάνω, θα μπορούμε ακόμα να στήσουμε ένα αντάρτικο».
Η περίφημη ομιλία του Τσε στο Αλγέρι το 1965, στο πλαίσιο του Δευτέρου Οικονομικού Σεμιναρίου Αφροασιατικής Αλληλεγγύης, έχει χαρακτηριστεί ως ο λόγος της φημολογούμενης ρήξης του Γκεβάρα με τον Κάστρο. Και αυτό επειδή ο Τσε είχε αναφερθεί με σκληρά λόγια στην τακτική της τότε σοβιετικής ηγεσίας να χρεώνει την υλικοτεχνική βοήθεια που παρείχε σε υπανάπτυκτες χώρες που πάλευαν για αποδέσμευση από τα ιμπεριαλιστικά δεσμά. Η σκληρή κριτική που είχε ασκήσει τότε ο Γκεβάρα στην ηγεσία Χρουστσώφ ενδέχεται να ενόχλησε σοβιετικούς κύκλους και να προβλημάτισε ακόμη και την ίδια την κουβανική κυβέρνηση. Δεν αποτελεί όμως λόγο για «ρήξη» στις σχέσεις Κάστρο-Γκεβάρα. Μια ματιά στις ομιλίες του Κάστρο κατα τα έτη 1966-67 αποδεικνύει ότι ο ίδιος ο Φιντέλ δεν δίσταζε να εκφωνήσει αρκετά επικριτικούς λόγους απέναντι στην σοβιετική ηγεσία. Η άποψη ότι οι δύο επαναστάτες ήρθαν σε ρήξη λόγω της ομιλίας του Τσε στο Αλγέρι αποτελεί κατα κύριο λόγο κατασκεύασμα της CIA, έκθεση της οποίας το Οκτώβρη του 1965 ανέφερε ότι ο Τσε είχε «εκπέσει» του αξιώματος του στην Κούβα λόγω της αντίθεσης του «απέναντι στις πολιτικό-οικονομικές πρακτικές της ΕΣΣΔ και της διαφωνίας με τους ρώσους οικονομικούς συμβούλους». Άλλωστε, η πρακτική της CIA να «σπέρνει ζιζάνια» στις σχέσεις σοσιαλιστικών εταίρων και συμμάχων δεν ήταν καθόλου άγνωστη. Το παραπάνω επιχείρημα όμως δεν έχει καμία ουσιαστική βάση, μιάς και η οικονομική πολιτική του Τσε (περί εκβιομηχάνισης) ακολουθήθηκε για τα επόμενα τουλάχιστον δύο χρόνια (1966-67). Ο Τάϊμπο παραθέτει τη μαρτυρία στενού συνεργάτη του Γκεβάρα (Φιγκέρας) στο υπουργείο βιομηχανίας: «Έχουν γραφτεί πολλά σχετικά με το γεγονός ότι τάχα εγκαταλείψαμε την ιδέα του Τσε για εκβιομηχάνιση για να ασχοληθούμε με τον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Η προσπάθεια για την εκβιομηχάνιση παρατάθηκε μέχρι το ’66-67».
Εάν ίσχυαν τα ψεύδη των της CIA, τότε λογικά ο Φ.Κάστρο θα εγκατέλειπε το Γκεβάρα κατά τις επόμενες επαναστατικές απόπειρες του αργεντίνου. Αυτό όμως δε συνέβη ούτε κατά το ελάχιστο, ούτε στο Κονγκό, ούτε αργότερα στη Βολιβία. Ο Κάστρο έλαβε προσωπικά μέρος στην προετοιμασία του Τσε και της ομάδας των κουβανών ανταρτών για το ταξίδι στο Κονγκό και όρισε υπεύθυνους για την ασφάλεια του Γκεβάρα τους δύο έμπιστους συνοδούς του Κομαντάντε, τον Ντρέκε και τον Μαρτίνες Ταμάγιο. Κατα τη διάρκεια της παραμονής του Τσε στο Κονγκό, οι δύο άνδρες διατηρούσαν επικοινωνία μέσω αλληλογραφίας η οποία έχει διασωθεί, καθώς ο Γκεβάρα ενημέρωνε αναλυτικά τον κουβανό ηγέτη για τα τεκταινόμενα στην αφρικανική χώρα. Εάν η σχέση τους είχε διαταραχθεί – όπως αναφέρει η ιμπεριαλιστική προπαγάνδα – τότε γιατί υπήρχε αυτή η προσωπική επικοινωνία και γιατί η κουβανική κυβέρνηση συνέχιζε να ενισχύει το αντάρτικο μέτωπο του Κονγκό με αντάρτες και οπλισμό;
Μια απ’ τις πλέον εμπεριστατωμένες έρευνες αναφορικά με την σχέση των δύο επαναστατών έχει γίνει από τον Simon Reid-Henry στο βιβλίο “Fidel and Che: A revolutonary friendship”. Χρησιμοποιώντας αρχειακό υλικό από Αβάνα και Μόσχα, όπως και αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της CIA, ο Henry έχει προσπαθήσει να δώσει το στίγμα μιας φιλίας που κράτησε μέχρι τέλους. Το βασικό νόημα που περνάει το βιβλίο είναι ότι Φιντέλ και Τσε, δύο διαφορετικές προσωπικότητες, ήταν βαθιά – πιστοί ο ένας στον άλλο – φίλοι και σύντροφοι που, ασχέτως διαφωνιών σε επιμέρους ζητήματα, διατήρησαν την φιλία και αλληλοεκτίμηση τους μέχρι τέλους. Η σχέση του Γκεβάρα με τον Κάστρο συγκρίνεται – με όλες τις διαφοροποιήσεις που εμπεριέχει – με αυτήν του Μάρξ και του Ένγκελς. Ο Simon Reid-Henry απορρίπτει την παραφιλολογία για τη δήθεν ρήξη μεταξύ τους και την φιμολογούμενη «προδοσία» του Κάστρο: «Η φημολογία αυτή μου προσέλκυσε το ενδιαφέρον στο ξεκίνημα της έρευνας αλλά δεν βρήκα κανένα στοιχείο που να την στηρίζει» και συνεχίζει: «φαίνεται ξεκάθαρα ότι, αν και η άμεση πολιτική τους σχέση τελείωσε ουσιαστικά το 1965, οι δεσμοί φιλίας δεν διαλύθηκαν και ο Φιντέλ δεν πρόδωσε τον Τσε στη Βολιβία».
Γιατί ο Τσε δεν επέστρεψε στην Κούβα
Το γεγονός ότι ο Τσε Γκεβάρα δεν εγκαταστάθηκε και πάλι στην Κούβα μετά τον αντάρτικο αγώνα στο Κονγκό, αλλά προτίμησε να οργανώσει ένοπλο αγώνα στη Βολιβία, έχει χρησιμοποιηθεί ως «υπόνοια» για δήθεν διατάραξη των σχέσεων του με την Αβάνα. Όπως δείχνουν όλα τα στοιχεία που έχουν συγκεντρώσει ερευνητές, αλλά και τα ίδια τα γραπτά του Τσε, η απόφαση για την οργάνωση αντάρτικου στη νότια Αμερική είχε ήδη παρθεί από το 1964. Εκείνη τη χρονιά, ο ίδιος ο Γκεβάρα κατέστρωνε σχέδια για δημιουργία εστιών ένοπλου αγώνα στην Αργεντινή και τη Βολιβία – στη βιογραφία του Π.Ι.Τάϊμπο αναφέρεται η συμμετοχή στον σχεδιασμό αυτόν (που δεν είναι ευρύτερα γνωστός) πρωτοκλασσάτων στελεχών της κουβανικής επανάστασης, συμπεριλαμβανομένου του Φ.Κάστρο. Επομένως, η προσπάθεια για έναρξη αντάρτικου στη νότια Αμερική (που δεν ευοδώθηκε το 1964) είχε προαποφασιστεί πριν ακόμη ο Τσε εγκαταλείψει την Κούβα το 1965 με προορισμό το Κονγκό. Το αποχαιρετιστήριο γράμμα του Τσε Γκεβάρα στον Φιντέλ σήμαινε το τέλος της συμμετοχής του στην κουβανική κυβέρνηση, σε επίσημη πολιτική θέση.
Ο Τσε, πιστός στο διεθνιστικό του καθήκον, θα έδινε τη μάχη στη Βολιβία ούτως ή άλλως. Επέστρεψε μυστικά στην Κούβα το 1966 προκειμένου να προετοιμαστεί για την αποστολή του αυτή. Από την συνάντηση του με τον Φιντέλ – ο οποίος μάλιστα επιθεώρησε το ψεύτικο διαβατήριο του και με τον οποίο συνομίλησε πρωτού αναχωρήσει – δεν προκύπτει καμία ρήξη, σε προσωπικό τουλάχιστον επίπεδο. Οι όποιες πολιτικές διαφωνίες – εάν υπήρχαν – δεν έχουν καταγραφεί ώστε να έχουμε σήμερα ενδείξεις. Εάν όντως υπήρχαν, δεν θα είχαν καταγραφεί στο ημερολόγιο του Τσε κατά τους μήνες της παραμονής του στη Βολιβία;
Ποιά είναι η αλήθεια
Ποιοί διαδίδουν τις φήμες για τη δήθεν προδοσία του Φιντέλ απέναντι στον Τσε; Ποιοί στηρίζουν και αναπαράγουν αυτά τα θλιβερά ψεύδη; Οι κοντινοί άνθρωποι του Τσε Γκεβάρα δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφισβήτησης της ειλικρινούς φιλίας που υπήρχε μεταξύ των δύο επαναστατών. Κανένας, ουδέποτε, δεν έχει αφήσει ούτε υπόνοια για την στάση του Φιντέλ. Η σύζυγος του Τσε, η Αλεϊδα Μαρτς, στο βιβλίο της «Αναμνήσεις: η ζωή μου με τον Τσε» (2007) υποστηρίζει ότι ο Φιντέλ στάθηκε στο πλεύρο του Τσε και των διεθνιστικών του καθηκόντων, στηρίζοντας την οικογένεια του δολοφονηθέντος επαναστάτη.
Μέχρι σήμερα, κανένας απ’ τους επιζώντες συντρόφους του Τσε Γκεβάρα στο αντάρτικο δεν έχει κατηγορήσει τον Φιντέλ για προδοσία. Εξαίρεση αποτελούν άνθρωποι οι οποίοι, για ιδιοτελείς λόγους, πέρασαν στο αντεπαναστατικό στρατόπεδο, έφυγαν απ’ την Κούβα και ζουν στο εξωτερικό διαδίδοντας ψεύδη για την επαναστατική κυβέρνηση. Ένα παράδειγμα αποτελεί ο Ντανιέλ Αλαρκόν Ραμίρες (Μπενίνο), πρώην αντάρτης στην Σιέρρα Μαέστρα και αργότερα στη Βολιβία που σήμερα διαμένει στην Ευρώπη, ο οποίος συγκαταλέγεται στους αντικαστρικούς αυτοεξόριστους. Η άποψη του Μπενίνο είναι ότι ο Φιντέλ, σε συνενόηση με την σοβιετική ηγεσία, εγκατάλειψε τον Τσε στη μοίρα του αφήνοντας τον βορά στα νύχια της CIA και του βολιβιανού στρατού. Παρ’ όλα αυτά, ο πρώην αντάρτης δεν έχει δώσει κανένα χειροπιαστό στοιχείο που να αποδεικνύει τα λεγόμενα του, κάνοντας τη μαρτυρία του να μοιάζει αναξιόπιστη. Στο περίφημο ημερολόγιο της Βολιβίας, που ο Τσε έγραφε τους μήνες πριν την σύλληψη και δολοφονία του, δεν περιλαμβάνεται ούτε ψήγμα κατηγορίας ενάντια στην στάση του Κάστρο και της Αβάνας γενικότερα.
Πέραν της CIA και του Ραμίρες, το αίωλο επιχείρημα περί της δήθεν προδοσίας του Κάστρο έχουν διαδώσει αξιωματικοί του βολιβιανού στρατού, μέλη δηλαδή του σώματος που εξεδίωξε, συνέλαβε και δολοφόνησε (έπειτα απο άνωθεν εντολή) τον Τσε. Για παράδειγμα, το ψέμα αυτό το έχει υποστηρίξει θερμά ο πράκτορας της CIA Φέλιξ Ροντρίγκες, εκ των πρωτεργατών της σύλληψης του Τσε. Είναι περισσότερο απο προφανές ότι η διάδοση αυτού του ψέματος ευνοεί εκείνη την πλευρά που θα επιθυμούσε να προκαλέσει ρήγματα στις γραμμές του επαναστατικού κινήματος, να θέσει σε αντιπαράθεση συντρόφους και συμμάχους, να διαβάλει το αραγές μέτωπο της κουβανικής επανάστασης.
Η ερώτηση «ποιός πρόδωσε την προσπάθεια του Τσε στη Βολιβία;» θα απαντηθεί από την ίδια την Ιστορία. Ευθύνες μπορούν να αποδωθούν στην πλευρά του τότε Κομμουνιστικού Κόμματος της Βολιβίας και του αρχηγού του Μάριο Μόνχε, ο οποίος την τελευταία στιγμή απέσυρε την αρωγή που είχε υποσχεθεί στους αντάρτες. Όπως ευθύνες μπορούν να αποδωθούν στην, λανθασμένη όπως αποδείχθηκε, εκτίμηση για την στήριξη που οι χωρικοί της βολιβιανής επαρχίας θα έδιναν στον αντάρτικο στρατό. Το αντάρτικο στη Βολιβία δεν έτυχε τέτοιας λαϊκής υποστήριξης – η τρομοκρατία της δικτατορίας είχε πιάσει τόπο. Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο Φιντέλ Κάστρο και η κουβανική κυβέρνηση στάθηκαν στο πλευρό του Τσε, εφοδιάζοντας με έμψυχο υλικό, οπλισμό, πλαστά διαβατήρια και έγγραφα την προσπάθεια εκείνη.
Το τι διαμείφθηκε στις προσωπικές συζητήσεις του Τσε με τον Φιντέλ δεν θα το μάθουμε ποτέ. Το σημαντικό είναι ότι, ακόμη και αν είχαν διαφορετική οπτική σε ορισμένα ζητήματα, είχαν κοινούς στόχους. Απ’ την πρώτη γνωριμία στην Πόλη του Μεξικού μέχρι το τραγικό τέλος στη βολιβιανή ύπαιθρο, οι δύο άνδρες διατήρησαν την άρρηκτη σχέση μεταξύ συντρόφων. Η Ιστορία θα δικαιώσει την αλήθεια αυτή, ενάντια στα ψέματα και τις συκοφαντίες του Ιμπεριαλισμού και των διάφορων «καλοθελητών».
Ν.Μόττας, Ελληνικό Αρχείο Τσε Γκεβάρα, Αύγουστος 2013.
Γράφει ο Νίκος Μόττας
Η περίφημη ομιλία του Τσε στο Αλγέρι το 1965, στο πλαίσιο του Δευτέρου Οικονομικού Σεμιναρίου Αφροασιατικής Αλληλεγγύης, έχει χαρακτηριστεί ως ο λόγος της φημολογούμενης ρήξης του Γκεβάρα με τον Κάστρο. Και αυτό επειδή ο Τσε είχε αναφερθεί με σκληρά λόγια στην τακτική της τότε σοβιετικής ηγεσίας να χρεώνει την υλικοτεχνική βοήθεια που παρείχε σε υπανάπτυκτες χώρες που πάλευαν για αποδέσμευση από τα ιμπεριαλιστικά δεσμά. Η σκληρή κριτική που είχε ασκήσει τότε ο Γκεβάρα στην ηγεσία Χρουστσώφ ενδέχεται να ενόχλησε σοβιετικούς κύκλους και να προβλημάτισε ακόμη και την ίδια την κουβανική κυβέρνηση. Δεν αποτελεί όμως λόγο για «ρήξη» στις σχέσεις Κάστρο-Γκεβάρα. Μια ματιά στις ομιλίες του Κάστρο κατα τα έτη 1966-67 αποδεικνύει ότι ο ίδιος ο Φιντέλ δεν δίσταζε να εκφωνήσει αρκετά επικριτικούς λόγους απέναντι στην σοβιετική ηγεσία. Η άποψη ότι οι δύο επαναστάτες ήρθαν σε ρήξη λόγω της ομιλίας του Τσε στο Αλγέρι αποτελεί κατα κύριο λόγο κατασκεύασμα της CIA, έκθεση της οποίας το Οκτώβρη του 1965 ανέφερε ότι ο Τσε είχε «εκπέσει» του αξιώματος του στην Κούβα λόγω της αντίθεσης του «απέναντι στις πολιτικό-οικονομικές πρακτικές της ΕΣΣΔ και της διαφωνίας με τους ρώσους οικονομικούς συμβούλους». Άλλωστε, η πρακτική της CIA να «σπέρνει ζιζάνια» στις σχέσεις σοσιαλιστικών εταίρων και συμμάχων δεν ήταν καθόλου άγνωστη. Το παραπάνω επιχείρημα όμως δεν έχει καμία ουσιαστική βάση, μιάς και η οικονομική πολιτική του Τσε (περί εκβιομηχάνισης) ακολουθήθηκε για τα επόμενα τουλάχιστον δύο χρόνια (1966-67). Ο Τάϊμπο παραθέτει τη μαρτυρία στενού συνεργάτη του Γκεβάρα (Φιγκέρας) στο υπουργείο βιομηχανίας: «Έχουν γραφτεί πολλά σχετικά με το γεγονός ότι τάχα εγκαταλείψαμε την ιδέα του Τσε για εκβιομηχάνιση για να ασχοληθούμε με τον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Η προσπάθεια για την εκβιομηχάνιση παρατάθηκε μέχρι το ’66-67».
Το γεγονός ότι ο Τσε Γκεβάρα δεν εγκαταστάθηκε και πάλι στην Κούβα μετά τον αντάρτικο αγώνα στο Κονγκό, αλλά προτίμησε να οργανώσει ένοπλο αγώνα στη Βολιβία, έχει χρησιμοποιηθεί ως «υπόνοια» για δήθεν διατάραξη των σχέσεων του με την Αβάνα. Όπως δείχνουν όλα τα στοιχεία που έχουν συγκεντρώσει ερευνητές, αλλά και τα ίδια τα γραπτά του Τσε, η απόφαση για την οργάνωση αντάρτικου στη νότια Αμερική είχε ήδη παρθεί από το 1964. Εκείνη τη χρονιά, ο ίδιος ο Γκεβάρα κατέστρωνε σχέδια για δημιουργία εστιών ένοπλου αγώνα στην Αργεντινή και τη Βολιβία – στη βιογραφία του Π.Ι.Τάϊμπο αναφέρεται η συμμετοχή στον σχεδιασμό αυτόν (που δεν είναι ευρύτερα γνωστός) πρωτοκλασσάτων στελεχών της κουβανικής επανάστασης, συμπεριλαμβανομένου του Φ.Κάστρο. Επομένως, η προσπάθεια για έναρξη αντάρτικου στη νότια Αμερική (που δεν ευοδώθηκε το 1964) είχε προαποφασιστεί πριν ακόμη ο Τσε εγκαταλείψει την Κούβα το 1965 με προορισμό το Κονγκό. Το αποχαιρετιστήριο γράμμα του Τσε Γκεβάρα στον Φιντέλ σήμαινε το τέλος της συμμετοχής του στην κουβανική κυβέρνηση, σε επίσημη πολιτική θέση.
Ελληνικό Αρχείο Τσε Γκεβάρα © Guevaristas 