Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο «Μποτίλια στον Άνεμο». Η επιμέλεια (εισαγωγή, επεξηγήσεις, μεταφορά κειμένων στο διαδίκτυο, σημειώσεις, επιλογή φωτό, σκίτσα κλπ) της μελέτης είναι του Μπάμπη Ζαφειράτου.
Α’ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.
Στο Ημερολόγιό του ο Κομαντάντε καταγράφει όλο το τελευταίο του αντάρτικο, ανελλιπώς και χωρίς ούτε ένα κενό· 335 συνολικά ημέρες, συν τις 11 αναλύσεις του, που ακολουθούν στο τέλος του κάθε μήνα και συνοψίζουν τα γεγονότα.
Ο Τσε έγραφε ακατάπαυστα ‒γίνεται αμέσως αντιληπτό‒ και υπό οιεσδήποτε συνθήκες· ακόμα και όταν σερνόταν κυριολεκτικά από τις εξαντλητικές πορείες, την πείνα, την αϋπνία ή τις φοβερές ασθματικές κρίσεις· ή κι απ’ όλα αυτά ταυτόχρονα· είτε γιορτάζοντας κάποια επέτειο ‒δεν παρέλειπε τα γενέθλια φίλων και συντρόφων‒ είτε μετά από μια σκληρή μάχη και την απώλεια αγαπημένων προσώπων, κρατώντας παράλληλα και ένα ακόμα Ημερολόγιο Αξιολόγησης των ανδρών του.
Μερικές από αυτές τις αξιολογήσεις μεταφέρονται και εδώ, στο τέλος κάποιων ημερομηνιών, και με αφορμή πάντα τα γεγονότα που προηγούνται.
Πολλοί ακόμη αντάρτες (Ελισέο Ρέγιες Ροντρίγκεζ -Καπιτάν Σαν Λούις, Πόμπο -Χάρυ Βιγιέγας, Ίντι -Γκουίντο Περέντο και άλλοι), ακολουθώντας τη συνήθεια του αρχηγού τους, τηρούν ημερολόγιο.
Επίσης, εκτός από τα σημεία που σχετίζονται με την Κυριακάτικη Ανάγνωση,έχουν μεταφερθεί και άλλα σημαντικά γεγονότα του Ημερολογίου, που καλύπτουν 138 εγγραφές του Τσε, έτσι ώστε να δίνουν μια αρκετά πλήρη εικόνα από το τελευταίο δραματικό οδοιπορικό του προς την αθανασία.
Πιστεύουμε ότι σύντομα θα είναι διαθέσιμες και οι 335 ημέρες (346 συνολικά εγγραφές), μαζί με τον Πρόλογο του Φιντέλ, που συνόδευε, άλλωστε, και την αρχική πρώτη έκδοση.
Ο Τσε και ο Πατσούγκο ‒Ισπανοί έμποροι βοοειδών, ενίοτε‒ από (πιθανότατα) 23 Οκτώβρη 1966 ταξιδεύουν: Αβάνα – Μόσχα – Πράγα – Βιέννη – Φρανκφούρτη – Παρίσι – Μαδρίτη – Σάο Πάολο, στη 1 Νοέμβρη. Στις 6 Νοέμβρη βρίσκονται στην Κορούμπα, σύνορα Βραζιλίας – Βολιβίας. Από τη Φρανγκφούρτη κι αυτή η ατζέντα που έμελλε να γίνει το Ημερολόγιο Βολιβίας από 1 Γενάρη έως 7 Οκτώβρη 1967.
Φ ύ λ λ α η μ ε ρ ο λ ο γ ί ο υ
Οι 138 εγγραφές της Μποτίλιας αναλύονται σε:
62 πλήρεις καταγραφές:
- Ολόκληρες οι 3 πρώτες (7-9 Νοέμβρη 1966), οι 7 τελευταίες (1-7 Οκτώβρη 1967) και 41 ακόμη πλήρεις ημέρες (συν. 51)
- Οι 11 μηνιάτικες Αναλύσεις του Κομαντάντε (Νοε. 1966 – Σεπ. 1967).
50 αποσπάσματα (συχνά εκτεταμένα) αντίστοιχων ημερών.
26 προσθήκες – αποσπάσματα διαφορετικών ημερών (1. Επίμετρο) για Ντεμπρέ (ο Γάλλος) και σία (ο Κάρλος και ο Άγγλος δημοσιογράφος).
Ο υπάλληλος του Εθνικού Ινστιτούτου Αγροτικής Μεταρρύθμισης, Λουίς Ερνάνδες Γκαλβάν, ξαναγίνεται ο Ουρουγουανός έμπορος Ραμόν Μπενίτεζ από το Μοντεβιδέο, ο οποίος ενάμιση χρόνο πριν (23 Απρ. 1965) είχε ήδη επισκεφτεί το Νταρ ες Σαλάαμ της Τανζανίας, με επόμενο σταθμό την Κιγκόμα της λίμνης Ταγκανίκα και τελικό προορισμό του την αντίπερα όχθη της, στον μικρό οικισμό της Κιμπάμπα, στο έδαφος του Κονγκό. Ο ίδιος έμπορος, θα ταξιδέψει στις 19 Ιουλίου 1966 στη Βιέννηαπό την Πράγα, όπου είχε βρεθεί περί τα τέλη Φεβρουαρίου, και μετά την αποτυχία των αφρικανικών του «επιχειρήσεων».«Έμαθα στο Κονγκό· υπάρχουν λάθη που δε θα ξανακάνω, ίσως κάποια άλλα να επαναληφθούν και να διαπράξω και μερικά καινούργια. Βγήκα με μεγαλύτερη πίστη, όσο ποτέ άλλοτε, στον αντάρτικο αγώνα, αλλά αποτύχαμε. Η ευθύνη μου είναι μεγάλη· δε θα ξεχάσω ούτε την ήττα αλλά ούτε και τα πολύτιμα διδάγματά της».
Από τις 62 ημέρες ‒σε αυτές περιλαμβάνονται και όσες αφορούν μάχες και αψιμαχίες (φωτό-σχεδιάγραμμα στις 23 Μάρτη)‒, οι 30 αναφέρονται την περίοδο των τελευταίων 70 ημερών (με 11 σημαδιακές μέρες του Αυγούστου και 12 του Σεπτέμβρη), από την κρίσιμη μάχη της 30 Ιουλίου, όπου ξεκίνησετο βαρύ πλήγμα της οπισθοφυλακής του Τσε, μέχρι την ενέδρα του Βάδο δελ Γέσο (31 Αυγούστου ‒βλ. Σημειώσεις Μποτίλιας, V. Η Ενέδρα στον Ρίο Γκράντε) και την απελπισμένη προσπάθεια εξόδου των ανταρτών από τονκλοιό που σφίγγει‒, αλλά και ολόκληρη βέβαια (όπως προαναφέραμε) η βδομάδα της αρχής του τέλους, με το Ημερολόγιο να παίρνει φωτιά.
Λα Παζ Βολιβία. Ξενοδοχείο Κοπακαμπάνα, 3 Νοέμβρη 1966. Ο κύριος Αδόλφο Μένα, Ουρουγουανός μελετητής της υπαίθρου, αυτοφωτογραφίζεται.
Ε π ε ξ η γ ή σ ε ι ς
Σε [αγκύλες] εντός των «φύλλων» υπάρχουν ‒όπου κρίνεται απαραίτητο‒σύντομες επεξηγήσεις, πληροφορίες, προσθήκες, μικρές αναδρομές και σημειώσεις της Μποτίλιας για καλύτερη παρακολούθηση των γεγονότων.
Συγκεντρώθηκαν και προτάσσονται τα διπλά και τριπλά (σε πολλές περιπτώσεις) ονόματα των ανταρτών, τόσο από τις σημειώσεις ‒ επεξηγήσεις του Ημερολογίου (κάποια από αυτά περιλαμβάνονται βέβαια και στην ελληνική έκδοση), όσο και από πολλές και διαφορετικές πηγές, δίνοντας ταυτόχρονα και μερικά πληροφοριακά στοιχεία για τον καθένα. (Β. Η γεωγραφία των ονομάτων).
Επεξηγούνται τα αρκτικόλεξα που συναντήσαμε, αφού στην ελλ. μτφρ. έχουν μετατραπεί απλώς σε ελληνικούς χαρακτήρες και χωρίς άλλη πληροφορία (σήμερα, το διαδίκτυο μας έχει κάνει… σοφούς). (Γ. Αρκτικόλεξα και χρήσιμες λέξεις).
Τηρήθηκε η ορθογραφία και η προφορά ονομάτων και τοπωνυμίων (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) και κρατήθηκε επιμελώς το «Γκουεβάρα» της εν λόγω έκδοσης, όχι μόνο γιατί έτσι πρωτακούσαμε στα ελληνικά το θρυλικό όνομα, αλλά και σαν φόρο τιμής στον αξέχαστο Μάνο Λοΐζο, αφού με αυτή την προφορά του ονόματος τραγουδήσαμε μαζί του.
Ο Τούμα και ο Τσε στο Αμπαπό, πριν την αναχώρησή τους για τη Λανγκουίγιας.
Λ ο ι π ά
Στις Σημειώσεις (2. I-IX), θα βρείτε πληροφορίες και υλικό για: Γάλλο, Κάρλος, Άγγλο, Τάνια, Λογιόλα, Ίντι, τους πέντε, τη σφαγή των ορυχείων.
Τέλος, στην τρίτη ενότητα (3. Τάιμπο) μεταφέρθηκαν το 57ο και το 58ο Κεφάλαιο από το βιβλίο του Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, ΕΡΝΕΣΤΟ ΓΚΕΒΑΡΑ γνωστός και ως ΤΣΕ, (Μετάφραση: Βασιλική Κνήτου, ΚΕΔΡΟΣ 2005), στα οποία εξιστορούνται τα γεγονότα που ακολούθησαν από την τελευταία τελεία που βάζει ο Τσε στο Ημερολόγιό του, μέχρι την Αιχμαλωσία του στο Φαράγγι του Γιούρο.
Βολιβία, Στρατόπεδο Νακαχουάσου.
Χοακίν [ή Βίλο – Χουάν Βιτάλιο Ακούνια Νούνες].Αρχηγός Οπισθοφυλακής ‒ Κούβα. Σκοτώθηκε στην ενέδρα του Βάδο δελ Γέσο, 31 Αυγ. 1967. (Βλ. ‒Σημειώσεις Μποτίλιας, V. Η Ενέδρα στον Ρίο Γκράντε). 42 χρονώ.Αλεχάντρο [Γκουσταύο Ματσίν Χοέδ δε Μπέσε].Κέντρο ‒ Κούβα. Διοικητής του στρατού των ανταρτών.Ενσωματώθηκε στους αντάρτες το Δεκέμβριο του 1966, όπου ήταν και ο γενικός διευθυντής. Στις 17 Απρ., λόγω προβλημάτων υγείας, έμεινε πίσω με την ομάδα του. […] βαδίσαμε καλά μέχρι τον Ικίτα, αλλά η Τάνια και ο Αλεχάντρο καθυστέρησαν. Όταν έβαλαν θερμόμετρο, η Τάνια είχε πάνω από 39 πυρετό και ο Αλεχάντρο 38. (Ημερολόγιο, 16 Απρ.). Σκοτώθηκε στην σφαγή του Βάδο δελ Γιέσο (ενέδρα του Ονοράτο) στο Ρίο Γκράντε, 31 Αυγ. 1967. (βλ. ‒Σημειώσεις Μποτίλιας, V. Η Ενέδρα στον Ρίο Γκράντε και VΙ. Ονοράτο). 30 χρονώ.
Μπραούλιο [Ισραέλ Ρέγιες Ζάγιας]. Υπαρχηγός Οπισθοφυλακής ‒ Κούβα. Παλαίμαχος από τη Σιέρα Μαέστρα και το Κονγκό. Επικεφαλής της οπισθοφυλακής. Έπεσε στην ενέδρα στο Ρίο Γκράντε, 31 Αυγ. 1967. 34 χρονώ.
Μιγέλ [ή Μανουέλ – Μανουέλ Χερνάντες Οσόριο].Αρχηγός Εμπροσθοφυλακής ‒ Κούβα. Σκοτώθηκε στη μάχη, στο Φαράγγι του Μπατάν, μαζί με το Κόκο και τον Χούλιο, στις 26 Σεπ. 1967. «Το τσάκισμα» που λέει ο Τσε. (Βλ. Ημερολόγιο, 26 Σεπτέμβρη). 36 χρονώ.
Ρολάντο [Ελισέο Ρέγιες Ροντρίγκεζ, Καπιτάν Σαν Λούις].Κέντρο ‒ Κούβα. Επαναστάτης από τα δεκατρία του κι από τη Σιέρα Μαέστρα, Κομισάριος στη Βολιβία. Σκοτώθηκε σε μάχη στις 25 Απρ. 1967. Ο θάνατός του ήταν ένα σκληρό χτύπημα, γιατί σκεφτόμουν να τον αφήσω διοικητή ενός δεύτερου πιθανού μετώπου. (Ημερολόγιο, 25 Απρ. και Ανάλυση του Μήνα). 27 χρονώ.
Φέλιξ [ ή Ελ Ρούμπιο (ο Ξανθός)- Ζέζους Σουάρες Γκαγιόλ]. Κομισάριος, Οπισθοφυλακή ‒ Κούβα. Ένας παλαίμαχος. Όταν κλήθηκε από τον Τσε στη Βολιβία, κατείχε τη θέση του Αναπληρωτή Υπουργού Βιομηχανίας. Σκοτώθηκε στη μάχη, στον Ρίο Ιριπιτί, 10 Απρ. 1967. Το πρώτο αίμα. (βλ. Ημερολόγιο, 12 Απρ.). 31 χρονώ.
Πατσούγκο [ή Πάτσο – Αλμπέρτο Φερνάντες Μόντες ντε Όκα]. Εμπροσθοφυλακή ‒ Κούβα. Σκοτώθηκε στη μάχη, στο Φαράγγι του Γιούρο, 8 Οκτ. 1967. 32 χρονώ.
Τουμαΐνι [ή Τούμα – Κάρλος Κοέγιο]. Κέντρο ‒ Κούβα.Ο αχώριστος σύντροφος, που στο Κονγκό βαφτίστηκε Τούμα. Σκοτώθηκε σε μάχη στη Λα Φλορίντα, 26 Ιουν. 1967.Μαζί του, έχασα τον αχώριστο σύντροφο των τελευταίων χρόνων, τον πιστό σε κάθε δοκιμασία φίλο. Έχω την εντύπωση ότι έχασα ένα γιο μου. (βλ. Ημερολόγιο, 26 Ιούν). 27 χρονώ.
Πάπι [Ρικάρντο, Μπίλι και Τσίντσου – Χοσέ Μαρία Μαρτίνες Ταμάγιο]. Κέντρο ‒ Κούβα. Σύντροφος και στο Κονγκό. Σκοτώθηκε σε μάχη, στον Ρίο Ροζίτα, μαζί με τον Ραούλ. 30 Ιουλ. 1967. Είναι μια άλλη βαριά απώλεια εξαιτίας της ποιότητας του ανθρώπου (βλ. Ημερολόγιο, ημ/νία). 31 χρονώ.
Αρτούρο [Ρενέ Μαρτίνες Ταμάγιο]. Κέντρο ‒ασυρματιστής ‒ Κούβα. Ο μικρός δελφός του Πάπι. Ποιητής, με δράση από τα φοιτητικά του, ξυλοκοπείται από το καθεστώς Μπατίστα, αφήνεται ελεύθερος και ενώνεται με τον μεγάλο του αδερφό στο αντάρτικο. Το 1964 σπουδάζει στην ΕΣΣΔ και το φέρει βαρέως που δεν συνοδεύει τον Τσε στο Κονγκό. Σκοτώθηκε στο Φαράγγι του Γιούρο, 8 Οκτ. 1967. 26 χρονώ.
Μόρο [Μορογκόνο ή Μουγκάνκα ή Γιατρός – Οκτάβιο ντε λα Κονσεψιόν ντε λα Πεντράχα]. Κέντρο ‒ Κούβα. Σκοτώθηκε στη μάχη στο Καχόνες στις 12 Οκτ. 1967. 32 χρονώ.
Αντόνιο [ή Όλο – Ορλάντο Παντόχα Ταμάγιο]. Κέντρο ‒Κούβα. Σκοτώθηκε στη μάχη, στο Φαράγγι του Γιούρο, 12 Οκτ. 1967. 34 ετών.
Μάρκος [ή Πινάρες – Αντόνιο Σάντσες Ντίαζ]. Οπισθοφυλακή ‒ Κούβα. Σκοτώθηκε σε μάχη στην Πένια Κολοράντα, 2(ή 1;) Ιουν. 1967. 40 χρονώ. Εκείνη τη μέραο Τσε σημειώνει: «Εδημοσίευσαν ένα παράξενο ανακοινωθέν για δυο νεκρούς και τρεις τραυματίες, χωρίς να ξέρουμε αν πρόκειται για παλιούς ή νέους». Ο δεύτερος νεκρός ήταν ο Βολιβιανός Κασίλδο Κονδόρι (δεξιά). Οπισθοφυλακή. 26 χρονώ.
Ελ Μέντικο [Ο Γιατρός, El Negro -Ρεστιτούτο Χοσέ Καμπρέρα Φλόρες]. Οπισθοφυλακή ‒ Περού. Ο ένας από τους 3 Περουβιανούς (Ελ Τσίνο και Εουστάκιο οι άλλοι δύο).Διέφυγε από τη σφαγή του Βάδο δελ Γέσο (31 Αυγ. βλ. ‒Σημειώσεις Μποτίλιας, V. Η Ενέδρα στον Ρίο Γκράντε), συνελήφθη άοπλος, βασανίστηκε άγρια και εκτελέστηκε στις 3 Σεπ. 1967. Μέλος του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού του Περού (ELNP).(Βλ. Ημερολόγιο 4 Σεπ.). 31 χρονώ.
Εουστάκιο [Λούσιο Εδιμπέρτο Γκαλβάν Χιδάλγο].Κέντρο ‒ Περού. Σκοτώθηκε στην μάχη στο Καχόνες, στη συμβολή του Ριο Μίζκε και Ριο Γκράντε, 12 Οκτ. 1967. 30 χρονώ.
Μπιγκότες [Λόρο και Χόρχε (Βάσκες Βιάνα)].Εμπροσθοφυλακή ‒ Βολιβία. Τραυματίστηκε στη μάχη, μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο, από όπου τον απήγαγε ο Βολιβιανός Στρατός, για να τον δολοφονήσει στις 22 Απριλίου 1967, ρίχνοντάς τον από ελικόπτερο. Είναι αυτός για τον οποίο σημειώνει ο Τσε στις 7 Αυγούστου: Από τους 6 πρώτους [άντρες], οι 2 σκοτώθηκαν, ό ένας χάθηκε κι οι δύο πληγώθηκαν (βλ.Ημερολόγιο, 7 Aυγ). 28 χρονώ.
Ραούλ [Ραούλ Κισπάγια Τσόκε]. Εμπροσθοφυλακή ‒Βολιβία. Σκοτώθηκε σε μάχη, στον Ρίο Ροζίτα, 30 Ιουλ. 1967.Εξαιρετική αυτοπεποίθηση που μας κόστισε τον τραυματισμό του Ρικάρντο [Πάπι] και μετά του Ραούλ, που είχε πάει να τον βοηθήσει. (βλ. Ημερολόγιο, 30 και 31 Ιούλ). 27 χρονώ.
Απολινάρ [Απολινάριο, Πόλο – Απολινάριο Ακίνο Κίσπε]. Οπισθοφυλακή ‒ Βολιβία. Σκοτώθηκε στην ενέδρα του Βάδο δελ Γέσο, 31 Αυγ. 1967 (Βλ. ‒Σημειώσεις Μποτίλιας, V. Η Ενέδρα στον Ρίο Γκράντε). 32 χρονώ.
Παν Ντιβίνο [ή Πέδρο – Αντόνιο Νούνες Ταρδίο].Οπισθοφυλακή ‒ Βολιβία. Σκοτώθηκε σε ενέδρα στα βουνά Ινιάο, 9 Αυγ. 1967. 26 χρονώ.
Τσαπάκο [ή Λούις – Χάιμε Αράνα Καμπέρο]. Κέντρο ‒Βολιβία. Δολοφονήθηκε ενόσω ήταν τραυματίας από την ενέδρα στο Καχόνες, 12 Οκτ. 1967. 29 χρονώ.
Κόκο [Ρομπέρτο Περέντο Λέιγε, αδελφός του Ίντι].Εμπροσθοφυλακή ‒ Βολιβία. Σκοτώθηκε στη μάχη, στο Φαράγγι του Μπατάν, στις 26 Σεπ. 1967. «Η πιο σοβαρή απώλεια μετά τον Ρολάντο» (Βλ. Ημερολόγιο, 26 Σεπτέμβρη – Αξιολόγηση και ο Φιντέλ, Ανάλυση Μήνα Νοέ). 29 χρονώ.
Κάμπα [Ορλάντο Χιμένες Μπάθαν]. Εμπροσθοφυλακή ‒Βολιβία. Ο Τσε δεν τον εκτιμούσε ιδιαίτερα (Ανάλ. Μήνα Σεπτ.: Η εξαφάνιση του Κάμπα είναι καθαρό κέρδος). Συνελήφθη από το στρατό στις 30 Σεπτ. 1967 κοντά στη Λα Ιγκέρα μαζί με τον Αντόνιο Ντομινγκουές Φλόρες (Λεόν). Οδηγήθηκε στο Στρατοδικείο του Καμίρι και βασανίστηκε για να καταθέσει εναντίον Ντεμπρέ -Μπούστος (βλ. Ημερολόγιο, 3 και 5 Οκτ.), αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Καταδικάστηκε σε 30 χρόνια φυλάκιση. Πήρε αμνηστία το 1970, ζήτησε πολιτικό άσυλο στη Σουηδία και πέθανε το 1994 (60 χρονώ).
Λεόν [Αντόνιο Ντομινγκουές Φλόρες]. Κέντρο ‒Βολιβία. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Βολιβίας. Εγκατέλειψε τον αγώνα στη Λα Ιγκέρα, στις 26 Σεπ. 1967.[Ημερολ. 26 Σεπ.: Ο Κάμπα εξαφανίστηκε, παρατώντας το γυλιό του. (…) Τότε είδαμε πως είχε εξαφανιστεί και ο Λεόν]. Παραδόθηκε στις αρχές και έδωσε κάθε δυνατή πληροφορία για την κίνηση των ανταρτών. Κατέθεσε εναντίον Ντεμπρέ -Μπούστος, αλλά συνέχισε να κρατείται. Αφέθηκε κι αυτός ελεύθερος με την αμνηστία του 1970. [Ημερολόγιο, 3 Οκτ.: Το ραδιόφωνο ανάγγειλε πως αιχμαλωτίστηκαν δυο άντρες: ο Αντόνιο Ντομινγκουές Φλόρες (Λεόν) και ο Ορλάντο Χιμένες Μπάθαν (Κάμπα)].
Μόισες Γκεβάρα Ροντρίγκες. Κέντρο ‒ Βολιβία.Σκοτώθηκε στην ενέδρα του Βάδο δελ Γέσο, 31 Αυγ. 1967 (Βλ.πορτραίτο του από τον Φιντέλ στο Προλόγισματου Ημερολογίου –Ανάλυση Μήνα Νοε. 1966). 28 χρονώ.
Νάτο [Χούλιο Λούις Μέντες Κόρνες]. Κέντρο ‒Βολιβία. Από τους πρώτους αντάρτες και επικεφαλής προμηθειών. Ένας από τους 10 επιζώντες στο Φαράγγι του Γιούρο. Έπεσε στην τελευταία ενέδρα του στρατού στη Ματαράλ, 15 Νοε. 1967. 30 χρονώ.
*
«Ο Ίντι, ο Παμπλίτο, ο ελ Τσίνο, κι ο Ανιθέτο.
Και ο κλοιός που σφίγγει».
Ελ Τσίνο [Χουάν Πάμπλο Τσανγκ]. Κέντρο ‒ Περού.Εκτελέστηκε στη Λα Ιγκέρα, 9 Οκτ. 1967, και σκηνοθέτησαν το θάνατό του για να φαίνεται ότι σκοτώθηκε στη μάχη. 47 χρονώ.
Παμπλίτο [Πάμπλο – Φρανσίσκο Χουάνα Φλόρες].Εμπροσθοφυλακή ‒ Βολιβία. Σκοτώθηκε στη μάχη στο Kαχόνες στις 12 Οκτ. 1967. 22 χρονώ.
Ανισέτο [Ανισέτο Ρεϊνάγα Γορδίγιο].Εμπροσθοφυλακή ‒ Βολιβία. Ενώθηκε με τους αντάρτες το Γενάρη του 1967. Έπεσε στο Φαράγγι του Γιούρο, 8 Οκτ. 1967. 27 χρονώ.
*
10.000 πέσος το κεφάλι, γι’ αυτούς που γλύτωσαν από το Φαράγγι του Γιούρο
(Σημειώσεις, VIIΙ. Οι 5 που διέφυγαν και
VIII α. Η οδύσσεια αυτών που επέζησαν)
Μπενίνιο [Νταριέλ Αλαρκόν Ραμίρεθ]. Εμπροσθοφυλακή‒ Κούβα
(1939 – )
Ουρμπάνο [Λεονάρντο Ταμάγιο Νούνιεθ]. Κέντρο ‒ Κούβα
(1941 – )
Πόμπο [Χάρυ Βιγιέγας Αντόνιο Ταμάγιο]. Κέντρο ‒ Κούβα
(1940 – )
Ίντι [Γκουίντο Περέντο]. Κέντρο ‒ Βολιβία. 9 Σεπ. 1969. 32 χρονώ.
Ντάριο [ Νταβίντ Αντριαζόλα Βεϊζάγα].Εμπροσθοφυλακή ‒ Βολιβία. 31 Δεκ. 1969. 28 χρονώ.
*
Oι 3 που εγκατέλειψαν το αντάρτικο
Μαουρίτσιο [Ελ Πελάο και Κάρλος]. Πρόκειται για τον Αργεντινό «ζωγράφο-καταδότη» Σίρο Ρομπέρτο Μπούστος ή Μάρκο ή Μαουρίτσιο ή Ελ Πελάντο ή Ελ Πελάο ή Κάρλος Αλμπέρτο Φρουκτουόσο. Σύνδεσμος των ανταρτών.
Κέντρο. (1932 – ).
Ρεζίς Ντεμπρέ ή Δαντόν ή Γάλλος. Κέντρο. (1940 – ).
[41. Αξιολόγηση Δαντόν (Ρεζίς Ντεμπρέ) 6/3/67
Συνελήφθη στις 20/4/67, κατά τη διάρκεια αποστολής. Η κατάστασή του δεν είναι ξεκάθαρη· αν και είναι δύσκολο να κάνουν κάτι νόμιμα, μπορεί και να τον βασανίσουν. Χάσαμε μια μεγάλη πνευματική προσωπικότητα, αλλά αμφιβάλλω ότι μπορεί να γίνει ένας καλός μαχητής].
Άγγλος [ο Αγγλοχιλιανός δημοσιογράφος Τζωρτζ Άντριου Ροθ].
(Για τους τρεις βλ. Σημειώσεις -I. II. III.)
*
Κι ένας άκαπνος
Εστανισλάο [Έλ Νέγκρο, Μάριο ή Μάριο Μόνχε ή σκέτο Μόνχε] ‒Βολιβία. (Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Βολιβίας). Ο… άκαπνος: Ο Μάριο Μόνχε, βέβαια, δεν είχε τη παραμικρή ιδέα από αντάρτικο και δεν είχε πολεμήσει ποτέ. (Φιντέλ) – Βλ. από Ημερολόγιο, Ανάλυση Μήνα Νοε. 1966 και 21 Γενάρη.
*
Οι δυο γυναίκες του Αντάρτικου
(Σημειώσεις, IV. και VII.)
Τάνια, Αργεντινογερμανίδα, 1937-1967. 30 χρονώ.
Η Λογιόλα Γκουσμάν (1942 – ) με τον Tσε, κατά την ανάθεση των οικονομικών της καθηκόντων.
*
Η κίνηση των ανταρτών από Μάρτη έως Οκτώβρη 1967.
Γ. Τα αρκτικόλεξα της ελληνικής έκδοσης
Ε.Λ.Ν. = Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός (Ejército de Liberación Nacional) της Βολιβίας, που δημιουργήθηκε από τον Τσε.
Ο.Λ.Α.Σ. = Οργάνωση Αλληλεγγύης της Λατινικής Αμερικής (OrganizaciónLatinoAmericana de Solidaridad) δημιουργήθηκε στην Κούβα τον Αύγουστο του 1967, από επαναστατικά κινήματα και αντι-ιμπεριαλιστές της Λατινικής Αμερικής
Π.Ρ.Α = Partido Revolucionario Auténtico ‒Αυθεντικό Επαναστατικό Κόμμα. Ιδρύθηκε από τον Γουώλτερ Γκεβάρα το 1960 (Πρόεδρος της Βολιβίας το 1979, ούτε για 3 μήνες), μετά από διάσπαση του Movimiento Nacionalista Revolucionario ‒ Εθνικιστικό Επαναστατικό Κίνημα.
Π.Σ.Β. = Partido Socialista (Boliviano), είχε συνεργαστεί με το ακροδεξιό εθνικιστικό κόμμα Falange Socialista Boliviana. Εκείνη την περίοδο άσκησε κριτική για τη σφαγή των ορυχείων του Σαν Χουάν. [Βλ. Σημειώσεις -IX]
χρήσιμες λέξεις
Σπηλιές [κρύπτες που έφτιαχναν σκάβοντας στη γη, συνήθως στις όχθες των ποταμιών]
Γόνδολα [βολιβιανή λαϊκή έκφραση για το αυτοκίνητο. Εδώ πρόκειται για το «πηγαινέλα» στη μεταφορά ανεφοδιασμού]
Ματσετέρος [από τη ματσέτα, μεγάλο μαχαίρι]
Αμπαρκάς [σαντάλια χωριάτικα]
Τσούτσιαλ [χωράφι φυτεμένο με είδος μπαμπού]
Και μερικές ακόμα, οι οποίες επεξηγούνται εντός του κειμένου.
*
Μανίλα: Όπου αναφέρεται «του Μανίλα» ή «τον Μανίλα», πρόκειται για τη Μανίλα που είναι η κωδική ονομασία της Αβάνας.
Τα μηνύματα από εκεί φτάνουν μέσω βραχέων στους αντάρτες και τα αποκωδικοποιούν με ειδικό μαγνητόφωνο, το οποίο θα χάσουν περνώντας κάποιον ορμητικό χείμαρρο, κατά την κρίσιμη μάχη της 30 Ιούλη, όπου συντελείται και η σφαγή της οπισθοφυλακής (Βλ. Ημερολόγιο, 26 Σεπτέμβρη, «Το τσάκισμα»).
Χάσαμε 11 γυλιούς με φάρμακα, κιάλια, και μερικά άλλα πράγματα που μπορούσαν να μας εκθέσουν, όπως το μαγνητόφωνο πάνω στο όποιο είχα καταγράψει τα μηνύματα του Μανίλα. (Ημερολόγιο, 31 Ιούλη-4 και 31 Αυγούστου, ημέρα κατά την οποία έλαβε χώρα η προδοσία του Ονοράτο και η ενέδρα στο Βάδο δελ Γιέσο).
Επιπλέον, οι αντάρτες δεν μπορούν ούτε και να στείλουν μήνυμα στην Αβάνα, αφού και οι δυο πομποί τους δεν είναι πλέον λειτουργικοί.
Από εκεί και πέρα, ο Τσε και οι άντρες του θα βρεθούν εντελώς απομονωμένοι.
Είμαστε πάντα χωρίς κανενός είδους σύνδεση και χωρίς ελπίδα για προσεχή αποκατάσταση. (Ημερολόγιο, Ανάλυση του Μήνα Αύγ.-1)
ΤΕΛΟΣ ‘Α ΜΕΡΟΥΣ.
Ελληνικό Αρχείο Τσε Γκεβάρα © Guevaristas 