Τα άπιαστα ημερολόγια του Τσε (Μέρος ‘Α)

Αποσπάσματα από το βιβλίο-βιογραφία του Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ «Ερνέστο Γκεβάρα, γνωστός και ως Τσε» (Κέδρος, Μετφ: Β.Κνήτου). Κεφάλαιο 62, σελ. 937-944. 

Μεταξύ του υπόλοιπου υλικού των ανταρτών που είχε πέσει στα χέρια των διωκτών τους στο φαράγγι του Γιούρο, και πέρα από τις φετιχιστικές εμμονές των αξιωματικών και των στρατιωτών, υπήρχαν μια σειρά από τετράδια και ατζέντες που αποδείχτηκαν σημαντικά λάφυρα πολέμου για τους στρατιωτικούς, ιδιαίτερα μάλιστα δύο από αυτά: ένα κοκκινωπό σπιράλ σημειωματάριο 14,5×20 εκατοστά με τη χρονολογία “1967” γραμμένη στο εξώφυλλο και μια καφέ ατζέντα, τυπωμένη στη Φρανκφούρτη. Το πρώτο περιείχε το ημερολόγιο του κομαντάντε Γκεβάρα των μηνών Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου του ’66 και στην πίσω μεριά τα μηνύματα που είχε ανταλλάξει η αντάρτικη ομάδα του Τσε με την Αβάνα, ενώ η δεύτερη τις καθημερινές του σημειώσεις για όλο το 1967 μέχρι τις 7 Οκτωβρίου. Εκτός απ’ αυτά, βρέθηκαν ακόμα ένα άλλο σημειωματάριο, που περιλάμβανε έναν κατάλογο με επαφές σε όλο τον κόσμο, δύο μικρά βιβλία με κωδικούς κι ενα τετράδιο πράσινου χρώματος, όπου ο Τσε είχε αντιγράψει ποιήματα του Λεόν Φελίπε, του Βαγέχο, του Νερούδα και του Γκιγιέν. Ο Γκάρι Πράδο είχε σημαδέψει το ένα από τα ημερολόγια, επιτόπου στο φαράγγι του Τσούρο, με την σημείωση: “Βρέθηκε το σακίδιο”.

Η πρώτη δημόσια ανακοίνωση σχετικά με την ύπαρξη των ημερολογίων έγινε από τον αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων, το στρατηγό Οβάνδο, όταν τα έδειξε στους δημοσιογράφους σε μια συνέντευξη Τύπου στο ξενοδοχείο Σάντα Τερεσίτα στις 10 Οκτωβρίου. Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο πρώτων ημερών το ημερολόγιο αλλάζει πολλά χέρια: από το λογαχό Γκάρι Πράδο, που το σημαδεύει, στον συνταγματάρχη Σεντένο στην Ιγκέρα, ύστερα στον πράκτορα της CIA Φέλιξ Ροντρίγκες, που το φωτογραφίζει, έπειτα στην στρατιωτική αντικατασκοπεία στο Βαλεγκράντε, μετά στον Οβάνδο, που το ξεφυλλίζει στο κατάλυμα του στην Κεντρική Τράπεζα, και, τέλος, στοβ βοηθό του, τον υπολοχαγό Όλμος, που το παραδίδει στην διοίκηση της Όγδοης Μεραρχίας για μια συνέντευξη Τύπου και που, όταν πηγαίνει να το ζητήσει πίσω, ανακαλύπτει ότι έχει βρεθεί στα χέρια ενός άλλου πράκτορα της CIA, του Γκαρσία. Στο αεροπλάνο της επιστροφής στη Λα Παζ ο λογαγός Πάμο το παίρνει πίσω απ’ τον Γκαρσία και το επιστρέφει στον Οβάνδο, ο οποίος έπειτα το παραδίδει στους ανθρώπους της στρατιωτικής αντικατασκοπείας, που το τοποθετούν σε ένα χρηματοκιβώτιο.

Το φωτοαντίγραφο της CIA θα φτάσει τις επόμενες μέρες στην Ουάσινγκτον. Υπάρχει ένα υπόμνημα της 11ης Οκτωβρίου του ’67 του Ρόστοου προς τον πρόεδρο (Τζόνσον), που αναμφίβολα κάνει νύξη στα ημερολόγια: “Σήμερα είμαστε κατα 99% σίγουροι ότι ο Τσε Γκεβάρα είναι νεκρός (λογοκριμένο). Αυτά(-ες) θα πρέπει να φτάσουν στην Ουάσινγκτον σήμερα ή αύριο”.

Μια βδομάδα αργότερα οι δύο μαριονέτες της στρατιωτικής δικτατορίας της Βολιβίας αρχίζουν έναν πόλεμο δηλώσεων και χειρισμών, όπου εμπλέκουν και τα ημερολόγια του κομαντάντε Γκεβάρα: Στις 16 Οκτωβρίου μέσω ενός τηλεγραφήματος του ANSA (Agenzia Nazionale Stampa Associata), ο στρατός της Βολιβίας ενημερώνει πως έχει την πρόθεση να “πουλήσει το ημερολόγιο για να αποζημιωθεί για τις απώλειες που του προκάλεσαν οι αντάρτες”. Στις 7 Νοεμβρίου ο στρατηγός Οβάνδο, αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, ανακοινώνει ότι το ημερολόγιο θα πουληθεί στον πλειοδότη. Ο πρόεδρος Μπαριέντος, για να του πάει κόντρα, ανακοινώνει ότι έχει ήδη πουληθεί σε μια αμερικανική εκδοτική κοινοπραξία.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του Νοέμβρη οι στρατηγοί προσπαθούν να κλείσουν μια συμφωνία για την πώληση του ημερολογίου και δέχονται προσφορές από την Ντάμπλέϊ στις ΗΠΑ και τη Μάγκνουμ, καθώς και από τη γαλλική εταιρεία της Παρί Ματς, της οποίας η συμμετοχή στη δημοπρασία είναι μάλλον ένα προπέτασμα καπνού που ύψωσε μια γαλλίδα δημοσιογράφος για να αποκτήσει καλύτερη πληροφόρηση. Γίνεται λόγος για προσφορές που “άρχιζαν από τα είκοσι χιλιάδες δολάρια και έφταναν στο απίστευτο ποσό των τετρακοσίων χιλιάδων” και που φαίνονται μάλλον υπερβολικές. Στις 22 Φεβρουαρίου ένα προεδρικό διάταγμα καθιστά τις ένοπλες δυνάμεις αρμόδιες για τη διάθεση των εγγράφων και των υπαρχόντων του Τσε.

Διάφοροι κουβανοί ερευνητές επιμένουν στην άποψη ότι η επιχείρηση πώλησης στους εκδότες δεν ήταν σημαντική αυτή καθ’ αυτή, αλλά ότι το ζητούμενο ήταν να νομιμοποιηθεί μέσω αυτής της διαδικασίας μια εκδοχή του ημερολογίου που είχε ρετουσαριστεί από τη CIA. Ο Κουπούλ και ο Γκονζάλες διαβεβαιώνουν συγκεκριμένα ότι στο σταθμό της Λα Παζ βρίσκονταν τεχνικοί και καλλιγράφοι που εργάζονταν με την πρόθεση να προκαλέσουν διαστρεβλώσεις, παραλείψεις και αλλοιώσεις, προκειμένου να δημιουργήσουν μια νέα εκδοχή του ημερολογίου, που θα ήταν χρήσιμη στον θερμό πόλεμο εναντίον της Κούβας. Αναμφίβολα, για την υπηρεσία θα παρουσίαζε μεγάλο ενδιαφέρον μια πλαστή εκδοχή του ημερολογίου, που θα τους επέτρεπε μεταξύ άλλων να φέρουν σε αντιπαράθεση την προσωπικότητα του Τσε μ’εκείνη του Φιντέλ ή να αυξήσουν τις εντάσεις που επικρατούν μεταξύ των κουβανών και του σοβιετικού μπλοκ, να δυσφημήσουν τον ίδιο τον Τσε παρουσιάζοντας τον σαν έναν δεσποτικό τυχοδιώκτη ή σαν έναν ονειροπόλο ή ακόμα να αυξήσουν τις εντάσεις μεταξύ των οπαδών των απόψεων του Γκεβάρα και των κομμουνιστικών κομμάτων της Λατινικής Αμερικής. Αλλά μια επιχείρηση τέτοιου μεγέθους ήταν πολύ λεπτή κι επίφοβη, και όχι μόνο απο τεχνικής άποψης, καθώς θα έπρεπε να φτιάξουν μια αξιόπιστη εκδοχή του ημερολογίου, που να ταιριάζει όσο το δυνατόν περισσότερο με την προσωπικότητα του και τα προηγούμενα γραπτά του.

Είτε είναι αλήθεια όλα αυτά είτε όχι, το ζήτημα είναι ότι, σ’αυτήν την πρώτη φάση των διαπραγματεύσεων με υποψήφιους εκδοτικούς οίκους στις ΗΠΑ, ως διαμεσολαβητές των στρατιωτικών της Βολιβίας λειτούργησαν δύο Αμερικανοί δημοσιογράφοι που ο Φιντέλ τους χαρακτηρίζει ως “δημοσιογράφους προσκείμενους στην CIA”, ο Άντριου Σεντ Τζορτζ και ο Χουάν ντε Ονίς των New York Times, οι οποίοι διέθεταν φωτοαντίγραφα του ημερολογίου, αν και με τη δέσμευση να μην τα δημοσιεύσουν. Οι διαπραγματεύσεις πάγωσαν όταν η Ντάμπλντεϊ αποσύρθηκε με το επιχείρημα ότι τα πνευματικά δικαιώματα του συγγραφέα θα μπορούσαν να αμφισβητηθούν από την Αλεϊδα Μαρτς, τη χήρα του Τσε. 

(Τέλος Α’ Μέρους).

ΕΠΙΣΗΣ ΔΙΑΒΑΣΤΕ:

– Πάθη και θάνατος στην Βολιβία – Το τέλος του Τσε Γκεβάρα .

– Οι τελευταίες ημέρες του Στρατηγού Ερνέστο Τσε Γκεβάρα – Αρχεία C.I.A.