Πάθη και θάνατος στην Βολιβία – Το τέλος του Τσε Γκεβάρα (Μέρος Δεύτερο)

Φωτογραφία του Τσε στη Βολιβία. Προετοιμασία του αντάρτικου.

(Συνέχεια από Πρώτο μέρος).

Καθώς η μπριγάδα των Κουβανών επιτελών φθάνει στην Βολιβία, ένα οργανωμένο δίκτυο Βολιβιανών ετοιμάζεται να βάλει τις πρώτες βάσεις για την δράση των γκερίλας. Από τον Οκτώβρη έως τον Δεκέμβρη του 1966, ένας νέος κομμουνιστής 28 ετών, ο Ρομπέρτο Περέδο γύρισε όλη την γειτονική περιοχή Κεμίρι όπου βρίσκονταν μια από τις σημαντικότερες πηγές πετρελαίου της χώρας. Ο Περέδο ήταν οδηγός ταξί και πεπειραμένος οργανωτής. Εκεί έκανε επαφές με τον ντόπιο πληθυσμό και τελικά αγόρασε ένα μεγάλο αγρόκτημα το Νινκαχουάζου. Επιδόθηκε αμέσως σε γεωργικές εργασίες σπέρνοντας αραχίδες και προσπαθώντας να εξασφαλίσει την διατροφή πολλών ατόμων. Το αγρόκτημα σκοπό του είχε φυσικά την εξασφάλιση τροφής των γκερίλας. Αυτοί για να μην δώσουν βάση για συζητήσεις εγκαταστάθηκαν αρκετά μακρύτερα από το αγρόκτημα και μόνο την νύχτα εισέρχονταν σε αυτό για ανεφοδιασμό.

Η στρατολογία ξεκίνησε από τα ορυχεία όπου μια ανίσχυρη λύσσα ενάντια στην στρατιωτική κυβέρνηση είχε κάνει την εμφάνισή της. Παράλληλα, η εντάσεις ανάμεσα στην Μόσχα και το Πεκίνο εντείνονται με αποτέλεσμα να μεταφραστούν σε πολιτικές συγκρούσεις και εντός των κόλπων των Βολιβιανών εργατών. Αυτό το γεγονός έκανε την κυβέρνηση να διπλασιάσει την προσοχή της στους εργάτες των ορυχείων και να κάνει την στρατολόγηση εξαιρετικά δύσκολη. Ο Γκεβάρα δεν αρνούνταν να συνδιαλλαγεί με καμιά γραμμή αλλά σε τελική ανάλυση όλα σχετίζονταν με την εκλογή που θα έκανε το Κ.Κ. Βολιβίας. Η ηγεσία του Κ.Κ.Βολιβίας παρέμεινε σε αδράνεια μέχρι τον Δεκέμβρη του 1966 όπου ο γ.γ. του Βολιβιανού Κ.Κ. επισκεύθηκε την Αβάνα για να συζητήσει το θέμα με τον Φιντέλ Κάστρο. Ο Φιντέλ του πρότεινε να μετατεθεί η πολιτική διεύθυνση των ηπειρωτικών κομμουνιστικών κομμάτων από την Μόσχα στην Κούβα για καθαρά στρατηγικούς λόγους. Ο Μόντσε (γ.γ. του Κ.Κ. Βολιβίας) επέστρεψε  μερικές ημέρες μετά στην Βολιβία και συνάντησε τον Γκεβάρα στο αγρόκτημα Νινκαχουάζου. Παρά το πολύωρο των συνομιλιών το Κ.Κ. Βολιβίας εξακολουθούσε να κρατά στάση αναμονής και ο Μόντσε να μην αποφασίζει για την υποστήριξη της γκερίλια. Ο Μόντσε υποστήριζε πως η συμμετοχή του στην επιλογή και το στήσιμο της γκερίλια θα πρέπει να είναι καταλυτική γεγονός που δεν άρεσε στον Γκεβάρα που θεωρούσε ότι ο Μόντσε πρωτίστως θα προσπαθούσε να απομακρύνει φιλομαοικά στοιχεία από  το αντάρτικο.  Η απόπειρα διαπραγματεύσεων με τον Μόντσε τελειώνει άδοξα αφού ο γ.γ απαιτεί και την ηγεσία των επιχειρήσεων επί του βολιβιανού εδάφους. Ο Γκεβάρα αρνείται κατηγορηματικά.

Την επόμενη ημέρα, ο Γκεβάρα ακούει σε αναμετάδοση την ομιλία του Φιντέλ στην Αβάνα από την οποία συνάγει ότι ο Φιντέλ δεν γνωρίζει για τις διαπραγματεύσεις του Μόντσε μαζί του. «Στέλνουμε ένα μήνυμα ιδιαίτερα θερμό γιατί βγαίνει μέσα από τα βάθη της καρδιάς μας, από την αγάπη που γεννιέται μέσα στην καρδιά της μάχης, στέλνουμε ένα μήνυμα στον διοικητή Γκεβάρα και τους συντρόφους του όπου κι αν βρίσκονται αυτή την στιγμή..» Αναφέρει ο λόγος του Φιντέλ και μια βαριά σιωπή απλώνεται στο Νινκαχουάζου. Ακόμα ένα κομμάτι του λόγου του είναι αφιερωμένο σε αυτούς: «Οι ιμπεριαλιστές έχουν ήδη σκοτώσει τον Τσε σε διάφορα μέρη, αλλά ελπίζουμε πως μια μέρα, τη στιγμή που ο ιμπεριαλισμός καθόλου δεν θα το περιμένει, ο διοικητής Γκεβάρα θα ξαναγεννηθεί από την στάχτη του, σαν τον φοίνικα, με τα άρματα του γκουεριλιέρο και του Ευεργέτη. Ελπίζουμε να λάβουμε μια μέρα νέα πολύ συγκεκριμένα από τον Τσε…» 

Εκείνο το βράδυ οι γκερίλας κοιμήθηκαν με ελπίδα.

Στον επόμενο μήνα αρχίζουν να καταφθάνουν εθελοντές προερχόμενοι από τα ορυχεία του κασσίτερου. Αρχικά παρουσιάζεται μια ομάδα με επικεφαλής τον συνδικαλιστή Μοίζ Γκεβάρα των ορυχείων του Σαν Χοσέ που παρουσιάζεται στον Τσε στις 19/01/1967. Έναν μήνα αργότερα οκτώ ακόμα άνδρες θα καταφθάσουν στον Νινκαχουάζου για να πληθύνουν τις τάξεις του αντάρτικου. Ανάμεσά τους βρίσκεται και ο ανθρακωρύχος Σιμόν Κούμπα που θα παίξει αργότερα ηγετικό ρόλο.

Στο μεταξύ οι διαπραγματεύσεις με την Αβάνα συνεχίζονται. Εκεί βρίσκονται δύο ηγέτες του Κ.Κ.Βολιβίας, ο Χόργκε Κόλλε και Σιμόν Ρέγιες. Και οι δύο τονίζουν το ίδιο θέμα: Το αντάρτικο του Νινκαχουάζου συγκεντρώνει τους δυσαρεστημένους από το Κ.Κ. Βολιβίας. Ο Φιντέλ ξεκινά να σχηματίζει την γνώμη ότι ο Γκεβάρα και η γκερίλια δεν μπορούν πια να βασίζονται στο δίκτυο επισιτισμού και πληροφοριών του Κ.Κ. Βολιβίας. Το ιστορικό λάθος του Μόντσε και του Κ.Κ. αρχίζει να διαφαίνεται. Ο Φιντέλ τονίζει ακριβώς αυτό: Εάν το επιθυμεί το Κ.Κ. Βολιβίας μπορεί και πρέπει να παίξει πρωτεύοντα ρόλο στην γκερίλια. Ακόμα η ζώνη επιχειρήσεων είναι ήσυχη. Η γκερίλας δεν ξεκουράζονται παρόλα αυτά. Εξασκούνται καθημερινά στα όπλα και την τακτική. Ξεκινούν επίσης να μαθαίνουν την «Κικούα» την γλώσσα των Ινδιάνων της περιοχής με την ελπίδα να επικοινωνήσουν μαζί τους. Ο χρόνος όμως τους φέρνει αντιμέτωπους με την εξάντληση της τροφής. Τον Φλεβάρη δεν έχει μείνει σχεδόν τίποτα και ο υπεύθυνος επισιτισμού στην Λα Παζ δεν δίνει εδώ και καιρό σημεία ζωής. Ο Γκεβάρα θα πληροφορηθεί αργότερα ότι το άτομο αυτό τους είχε προδώσει παίρνοντας μαζί του και 250.000 δολάρια που οι αντάρτες του είχαν δώσει για την αγορά τροφίμων. Οι γκερίλας αναγκάζονται να κυνηγούν πιθήκους και αγριοπερίστερα. Έχουν χωριστεί σε δύο ομάδες για αρτιότερη κίνηση και εξεύρεση τροφής. Τον Φλεβάρη ξεκινούν τα πρώτα κρούσματα λιποταξίας. Δύο άτομα εγκαταλείπουν μαζί με μικρό μέρος του οπλισμού και χάνεται επίσης και ένα αναισθητικό μηχάνημα.

Σύννεφα μαζεύονται πάνω από το Νινκαχουάζου, η Αβάνα είναι πολύ μακριά πια και το στρατόπεδο περικυκλωμένο από μια εχθρική και βαθιά ζούγκλα.

Στα τέλη του Φλεβάρη του 1967, μια πενταμελής ομάδα των γκερίλας ξεκινά σποραδικά να έχει επαφές με τους ντόπιους χωρικούς. Δύο από τους 5 είναι Κουβανοί. Οι χωρικοί τους δέχονται με δυσπιστία. Η ομάδα αυτή σκοπό είχε την διενέργεια μιας ευρύτερης αναγνωριστικής επιχείρησης. Οι χωρικοί τους αντιμετώπισαν δύσπιστα λόγω του ότι ήταν τόσο ξένοι ως προς την περιοχή όσο και προς την γλώσσα ( οι χωρικοί μιλούσαν την Αιμάρα ) Έτσι μετά την εμφάνισή τους οι χωρικοί τους υπέδειξαν να κινηθούν κατά μήκος του Ρίο Γκράντε και ειδοποίησαν αμέσως τον στρατό.

Οι γκερίλας της αναγνωριστικής ομάδας κινούνταν με μεγάλες στερήσεις κατά μήκος του Ρίο Γκράντε. Συχνά αναγκάζονταν να τρώνε ψόφια ψάρια ενώ κάλυπταν μονάχα 4 με 5 χιλιόμετρα ημερησίως. Ο στρατός, πληροφορείται μερικές ημέρες μετά ότι άτομα με στρατιωτική αμφίεση και γένια κινούνται στην περιοχή βόρεια του Καμίρι. O στρατός στέλνει μια μεγάλη ομάδα ανιχνευτών στην περιοχή που όμως έχει να αντιμετωπίσει τις ίδιες συνθήκες και κινείται και αυτή εξαιρετικά αργά.

Στις 16 Μάρτη δύο ακόμα ανθρακωρύχοι της ομάδας Γκεβάρα εγκαταλείπουν τους συντρόφους τους και λιποτακτούν. Καθόσον φαίνεται από την πορεία των γεγονότων, οι δύο άνδρες ενημέρωσαν τις αρχές με αντάλλαγμα την ασυλία και μερικές ημέρες μετά, ο στρατός ανακαλύπτει στην περιοχή κοντά στον Ρίο Γκράντε κρυψώνα με δύο βαλίτσες γεμάτες πολιτικά ρούχα που φθάνουν για να ντύσουν μια ομάδα περίπου 12 ατόμων. Σε μερικά από αυτά εντοπίζεται η ετικέτα «Κάζα Αλμπιόν Αβάνα». Η αξία αυτής της ανακάλυψης είναι μεγάλη για την κυβέρνηση της Βολιβίας αφού σηματοδοτεί την ύπαρξη Κουβανών ανταρτών στην ζούγκλα και άρα πιθανότατα και του Γκεβάρα.

Ζωηρή κινητοποίηση ξεκινά τότε από τις αρχές ασφαλείας της χώρας. Ο συνταγματάρχης Κόλλε Κουέτο, μεταβαίνει στον Μπουένος Άιρες και το Ρίο Ντε Τζανέιρο για να ζητήσει βοήθεια ανάλογη της σπουδαιότητας των ανακαλύψεων. Ο στρατός βρίσκεται επί ποδός πολέμου. Ξεκινά να διενεργεί τυχαίες περιπολίες στην περιοχή του Καμίρι και μερικές ημέρες μετά μια περίπολος πέφτει πάνω στην ομάδα του Αντώνιο Ντίας που κινείται στην περιοχή. Οι γκερίλας που δεν έχουν εξουσιοδότηση να ανοίξουν πυρ οπισθοχωρούν τακτικά μεν, αλλά λαμβάνοντας την κατεύθυνση του αρχηγείου στο Νινκαχουάζου. Οι στρατιώτες δεν έχουν παρά να ακολουθήσουν τα ίχνη τους για να βρουν την βάση της γκερίλια. Πίσω στο Νινκαχουάζου o Γκεβάρα ενημερώνεται για το συμβάν. Ξεσπά μια θυελλώδης λογομαχία στο τέλος της οποίας ο Σάτσεθ (επικεφαλής των ομάδων αναγνώρισης) καθαιρείται και υποβιβάζεται σε απλό στρατιώτη. Τελικώς η γκερίλια αποφασίζει να δώσει άμεσα μάχη μιας που δεν μπορεί να κρατήσει την ύπαρξή της μυστική.

Στις 23 Μάρτη η γκερίλια κέρδισε την μεγαλύτερή της μάχη. Στις όχθες του ποταμού Νινκαχουάζου, συγκρούεται με μεγάλο τμήμα στρατού και το ανατρέπει από τις θέσεις του. Σκοτώνονται 7 άνδρες του στρατού, τραυματίζονται 4 και αιχμαλωτίζονται ακόμα 9. Οι αιχμάλωτοι αφήνονται ελεύθεροι αφού τους παρασχεθούν οι πρώτες βοήθειες. Στα χέρια των ανταρτών πέφτουν 6 όπλα μάουζερ, 3 οπλοπολυβόλα και μια μεγάλη ποσότητα πυρομαχικών. Η μάχη αυτή άλλαξε την ως τότε ασαφή στάση της κυβέρνησης απέναντι στην γκερίλια. Τα γεγονότα της μάχης φουσκώθηκαν από τον τύπο και έγιναν δηλώσεις που μεγέθυναν την υπολογιζόμενη δύναμη των ανταρτών σε 500. Το Κ.Κ. Βολιβίας προβαίνει αμέσως μετά την ανακοίνωση του περιστατικού από τα μίντια σε μια δήλωση αλληλεγγύης με την γκερίλια παρά το γεγονός ότι η συμφωνία του με την Αβάνα δεν έχει ακόμα επιτευχθεί. Ωστόσο καμιά βοήθεια δεν θα φθάσει από αυτούς στο Νινκαχουάζου.

Την επόμενη της μάχης, καταδρομικά βάλλουν τυφλά στην περιοχή των γκερίλας από χαμηλό ύψος ενώ ο στρατός διενεργεί μια κυκλωτική επιχείρηση μαμούθ. Παράλληλα το ραδιόφωνο της Λα Παζ ανεβάζει την δύναμη των γκεριλας σε 700 και η CIA ξεκινά να στέλνει πράκτορές της στην χώρα. Ο αμερικανικός στρατός συνδράμει και αυτός στέλνοντας τα γνωστά του «πράσινα μπερέ» με ελικόπτερα.

Στο στρατόπεδο των γκερίλας μακριά από το Νινκαχουάζου, επικρατεί ατμόσφαιρα ασυμφωνίας. Το πρόβλημα είναι για μια ακόμη φορά η έλλειψη τροφίμων. Οι μοναδικές πληροφορίες που έχουν στην διάθεσή τους είναι ελάχιστα αξιόπιστες αφού προέρχονται αποκλειστικά από τους κρατικούς ραδιοσταθμούς. Ο Γκεβάρα αντιλαμβάνεται ξανά την αξία των «φιλικών συνόρων» που στην περίπτωσή τους δεν υπάρχουν και της ισχυρής πολιτικής οργάνωσης που στην δική του περίπτωση (το Κ.Κ. Βολιβίας) κωφεύει. Ο βολιβιανός πρόεδρος στρατηγός Μπαρριέντος αρνείται ακόμα για λόγους εξωτερικής πολιτικής ότι ο Γκεβάρα βρίσκεται στην χώρα του παρά την επιμονή πολλών στρατιωτικών επιτελών του. Δηλώνει με κυνισμό στα μέσα: « ο κύριος αυτός είναι νεκρός όπως και ο φίλος του Καμίλο Σιενφουέγκος. Οι γκερίλας δεν θέλουν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους γιατί εκεί βρίσκονται σημαντικοί άνθρωποι, πιθανότατα ξένοι καθοδηγητές τους.»

Οι επιχειρήσεις του στρατού βαίνουν άκαρπες για ακόμα μερικές εβδομάδες. Η κινητοποίηση των στρατευμάτων μεγαλώνει μέρα με την μέρα, αλλά ο Γκεβάρα και οι γκερίλας του δεν έχουν πει ακόμα την τελευταία τους λέξη.

Πρώτη Δημοσίευση: Κόκκινος Φάκελος.

* Γκερίλας: Οι αντάρτες (αγγλ: guerrillas), στα ισπανικά προφέρεται «γκερίγιας». / Μάριο Μόντσε: Επίσης προφέρεται «Μόνχε» (Mario Monje).