Ο Χοσέ Μαρτί, ποιητής και κορυφαίος μαχητής της Κουβανικής ανεξαρτησίας, είναι από τις πλέον εμβληματικές φυσιογνωμίες της ιστορίας της Κούβας. Αποτέλεσε σημείο αναφοράς και έμπνευσης γιά τους ηγέτες της Επανάστασης στο νησί και ιδιαίτερα γιά τον Τσε Γκεβάρα και τον Φιντέλ Κάστρο. Γεννημένος το 1853 στην Αβάνα από ισπανούς γονείς, άρχιζε να δημοσιεύει ποίηματα του σε τοπικές εφημερίδες σε ηλικία μόλις 16 ετών. Το 1869, η υποστήριξη που παρείχε μέσω των γραπτών του στους ξεσηκωμένους κουβανούς ενάντια στο αποικιοκρατικό καθεστώς, τον έβαλε σε σοβαρά προβλήματα. Συνελήφθη και καταδικάστηκε σε έξι χρόνια καταναγκαστική εργασία γιά προδοσία και υποκίνηση ανταρσίας. Με παρέμβαση των γονιών του η ποινή του μειώθηκε, ο ίδιος όμως εξορίστηκε στην Ισπανία. Ευρισκόμενος στην Ευρώπη ο Μαρτί σπούδασε Νομικά συνεχίζοντας ταυτόχρονα να γράφει γιά την κατάσταση που επικρατούσε στην Κούβα. Κατά την ίδια περίοδο χρειάστηκε να χειρουργηθεί δύο φορές προκειμένου να διορθωθεί η βλάβη που είχαν υποστεί τα πόδια του από τις χειροπέδες των φυλακών.

Το 1875 πηγαίνει στο Μεξικό όπου ξαναβρίσκεται με την οικογένεια του. Μέσα σε δύο χρόνια δημοσίευσε μεγάλο αριθμό ποιημάτων, όπως επίσης μεταφράσεις αλλά και ένα δικό του θεατρικό έργο το οποίο παίχτηκε σε θέατρο του Μεξικού. Επέστρεψε στην Κούβα το 1877 έχοντας αλλάξει το όνομα του αλλά έμεινε λιγότερο από ένα μήνα πριν φύγει γιά τη Γουατεμάλα, μέσω Μεξικού. Εκεί βρήκε δουλειά ως καθηγητής Φιλολογίας και παντρεύτηκε την Κάρμεν Ζάγιας Μπαζάν. Στη θέση του καθηγητή έμεινε ένα χρόνο καθώς παραιτήθηκε διαμαρτυρόμενος γιά την άδικη απόλυση ενός συναδέλφου και συμπατριώτη του από το ίδιο τμήμα. Έτσι, επέστρεψε και πάλι στην Κούβα όπου συνέχισε να δουλεύει ως καθηγητής. Όχι όμως γιά πολύ, μιάς και κατηγορήθηκε από τις αρχές γιά συνωμοσία εναντίον της ισπανικής αποικιοκρατίας και ξαναεξορίστηκε στην Ισπανία. Από εκεί έφυγε γιά τη Νέα Υόρκη.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στις Ηνωμένες Πολιτείες ο Μαρτί αποδείχθηκε ιδιαίτερα παραγωγικός. Υπηρέτησε ως Πρόξενος της Ουρουγουάης, της Παραγουάης και της Αργεντινής, έγραψε άρθρα τόσο στον τοπικό Τύπο όσο και σε εφημερίδες χωρών της Λατινικής Αμερικής λειτουργώντας άτυπα ως ανταποκριτής. Την ίδια περίοδο έγραψε κάποια απ’ τα σημαντικότερα του ποίηματα ενώ προσπαθούσε με κάθε τρόπο να ενισχύσει το κίνημα ανεξαρτησίας στην Κούβα που ολοένα και δυνάμωνε. Το 1895 μαζί με μιά ομάδα εξόριστων κουβανών, υπό την αρχηγία του Μάξιμο Γκόμεζ, αποβιβάζεται στο νησί και παίρνει μέρος στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Κατά τη διάρκεια του ανταρτοπόλεμου ο Μαρτί σκοτώνεται ηρωικά χωρίς να προλάβει να δεί τη χώρα του να απελευθερώνεται από τα δεσμά της ισπανικής αποικιοκρατίας, κάτι που συνέβη το 1902.

Η ηρωοποίηση του Χοσέ Μαρτί στα μάτια των επόμενω γενεών συνέβη όχι γιατί ήταν κάποιος πολεμιστής, στρατιωτικός η πολιτικός, αλλά διότι αφιέρωσε τη ζωή του γιά το σκοπό της κουβανικής ανεξαρτησίας. Δεν έμεινε στην ιστορία γιά στρατηγικές ικανότητες ή πολεμικές αρετές, αλλά γιά το γεγονός ότι στο επίκεντρο όλων του των γραπτών – και εν των γένει πνευματικών κληροδοτημάτων – υπήρχε η δίψα γιά απελευθέρωση της Κούβας από τους αποικιοκράτες. Το ποιητικό και συγγραφικό του έργο αποτέλεσε το πνευματικό έναυσμα γιά τη φλόγα του απελευθερωτικού αγώνα και γι’ αυτό ο Μαρτί εορτάζεται μέχρι και σήμερα στην Κούβα ως ο Εθνικός Ποιητής του νησιού.

Στα συγγράματα τους, τόσο ο Ερνέστο Γκεβάρα όσο και ο Φιντέλ Κάστρο (όπως και άλλα στελέχη της μετέπειτα Επανάστασης), αναφέρονται στο Χοσέ Μαρτί ως πηγή έμπνευσης και επαναστατικού πνεύματος. Ως ελάχιστο φόρο τιμής στον πατριώτη και ποιητή, η Κουβανική κυβέρνηση έδωσε το όνομα του στο διεθνές αεροδρόμιο της Αβάνας, μετονομάζοντας το από Ράνκο-Μπογιέρος σε «Χοσέ Μαρτί».