Τα αποσπάσματα του κειμένου που ακολουθεί προέρχονται από άρθρο που δημοσιεύθηκε στον «Ριζοσπάστη” στις 14 Ιούνη 1978, στην επέτειο των 50 χρόνων από τη γέννηση του Τσε. Το ενδιαφέρον άρθρο υπογράφει ο Φώντας Λάδης, δημοσιογράφος, συγγραφέας αλλά και στιχουργός αγαπημένων, πολιτικού χαρακτήρα, τραγουδιών που μελοποίησαν οι Μάνος Λοϊζος (“Πάγωσε η τσιμινιέρα”, “Το δέντρο”), Μίκης Θεοδωράκης, Θάνος Μικρούτσικος (“Ο Φασισμός”, “Χιλή”, “Τσε Γκεβάρα”) και άλλοι συνθέτες.

Τετάρτη 14 Ιούνη 1978. 

Του Φώντα Λάδη.

Σήμερα συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από τη γέννηση του Τσε. Μόνο πενήντα χρόνια! Αν ο “Κομαντάντε” Τσε Γκεβάρα ζούσε, σήμερα θα ήταν στην πιο ώριμη και δημιουργική του ηλικία. Και θα χαιρόταν μαζί μας, βλέποντας το κόκκινο άστρο να μεσουρανεί και τη σκλαβωμένη Αφρική* – στην οποία είχε ταξιδέψει επανειλλημένα – να ξυπνάει οριστικά από το λήθαργο και τις ταπεινώσεις αιώνων.

Όμως η Ιστορία δεν προχωρεί με τα “αν και με τα “θα”. Αυτή θέλει το Γκεβάρα νεκρό, δολοφονημένο από το καθεστώς του Μπαριέντος στη Βολιβία, στις 9 Οκτώβρη 1967, ενώ προσπαθούσε να δημιουργήσει αντάρτικο σ’ ένα στρατηγικό σημείο των Άνδεων (όπως είναι γνωστό η Βολιβία περιτριγυρίζεται από άλλες πέντε χώρες).

Ό,τι κι αν γράφτηκε γύρω από την προσωπικότητα του – και γράφτηκαν πολλά – το αναμφισβήτητο είναι πως ο “Τσε” ήταν ένα αυθεντικό κομμάτι της λατινοαμερικάνικης επανάστασης και πως η ζωή και ο θάνατος του σφραγίστηκαν από τη γεμάτη ανατάσεις, αλλά και δυσκολίες και, προβληματισμούς πορεία της. Αναμφισβήτητο είναι ακόμα πως στη ζωή του ταυτίστηκε ιδιαίτερα με την κουβανέζικη επανάσταση, που τον κάλυψε με τη στοργή και την υπευθυνότητα της, ως το θάνατο του και μετά απ’ αυτόν.

[…] Πρώτος από τα πέντε παιδιά μιας φιλελεύθερης, με αριστερές σχεδόν παραδόσεις μεσοαστικής οικογένειας, ξεχώρισε από μικρός γιά το πάθος του στο διάβασμα, την αγάπη του στον αθλητισμό και την εχθρότητα του στον καθιερωμένο, αστικό τρόπο εκπαίδευσης. Οι συμμαθητές του θυμούνται πως λάτρευε την ποίηση του Νερούντα, πως εκτός από τα Ισπανικά μιλούσε και διάβαζε επίσης στα αγγλικά και στα γαλλικά και πως η αυτομόρφωση του ήταν πολύπλευρη.

[…] Είναι στη Γουατεμάλα, όταν γίνεται ο βομβαρδισμός της χώρας από τους Αμερικανούς, σε αντίποινα για την απαλλοτρίωση των τεράστιων εκτάσεων που εκμεταλλεύονταν η “Γιουνάϊτεντ Φρούϊτ Κόμπανυ” από το ριζοσπαστικό καθεστώς του Τζάκομπο Άρμπενς. Μέσα απ’ αυτή την εμπειρία κι’ απ’ το γεγονός πως δεν υπήρξε οργανωμένη αντίσταση στην επιδρομή, ο 25χρονος γιατρός βγάζει ακόμα ένα δίδαγμα: πως σε καμία χώρα της Αμερικής η αστική τάξη δε μπορεί να ηγηθεί – κι αν ακόμα ήθελε – μιάς λαϊκής νικηφόρας επανάστασης.

[…] Την άνοιξη του 1965 όλοι – και πρώτη απ’ όλους η ΣΙΑ – διαπιστώνουν ότι ο Τσε “χάθηκε” από την Κούβα. Γύρω από την εξαφάνιση του διατυπώνονται κάθε είδους εικασίες. Μόνο στις 3 Οχτώβρη – όταν δηλαδή έχουν εκλείψει οι λόγοι ασφαλείας – ο Κάστρο διαβάζει στην τηλεόραση το γράμμα που του έστειλε φεύγοντας ο Γκεβάρα. […] Ο κόσμος θα ξαναμάθει για τον Τσε, τον Οχτώβρη του 1967 όταν, μετά από σκληρή μάχη, άοπλος και τραυματισμένος, πιάνεται στην περιοχή της Σάντα Κρουζ της Βολιβίας, μεταφέρεται στο χωριό Χιγκέρας, ανακρίνεται, βασανίζεται και τελικά δολοφονείται εν ψυχρώ.

[…] Ο Γκεβάρα πρόλαβε ν’ αφήσει αρκετά κείμενα, μέσ’ απ’ τα οποία μπορεί κανείς ναρθει σ’επαφή μ’έναν πλούσιο προβληματισμό γιά τα βασικά ζητήματα που μπαίνουν στο εθνικοδημοκρατικό στάδιο της επανάστασης και στά πρώτα βήματα της οικόδομησης του σοσιαλισμού, σε μιά χώρα σαν την Κούβα. Εκτός από τις απόψεις του για την ανάγκη μιάς ενιαίας στρατηγικής της επανάστασης στη Λατινική Αμερική και για το ρόλο των αγροτικών μαζών σ’αυτήν, έχουμε και πολλά γραφτά του για τη σημασία του υποκειμενικού και του αντικειμενικού παράγοντα στην επανάσταση, για την αξία των ηθικών κριτηρίων στην οικοδόμηση της νέας κοινωνίας και για άλλα πολλά θέματα που απασχόλησαν έντονα την κουβανέζικη επανάσταση στα πρώτα της χρόνια.

Το κύριο, ωστόσο, δίδαγμα από τα κείμενα του Γκεβάρα είναι ηθικό. Ο “Τσε” πίστευε πως η αλλαγή του ανθρώπου είναι απόλυτα δυνατή μέσα στην επανάσταση. Χωρίς να παραβλέπει την προτεραιότητα των επαναστατικών αλλαγών στην οικονομική βάση της κοινωνίας, θεωρούσε απαραίτητη την ταυτόχρονη αλλαγή και στις συνειδήσεις γι’ αυτό άλλωστε και πίστευε και στην αναγκαιότητα της πρωτοπορίας. “Για να χτίσουμε το σοσιαλισμό – έλεγε – πρέπει ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ να αλλάξουμε τον άνθρωπο και την οικονομική βάση” (Λόγος του στην Ένωση Νέων Κομμουνιστών της Κούβας το 1962). Η θεώρηση αυτή ήταν σε πλήρη αρμονία με την πεμπτουσία της φιλοσοφίας των Ιδρυτών του επιστημονικού σοσιαλισμού, σύμφωνα με τους οποίους “εξίσου πολύ φτιάχνουν οι συνθήκες τους ανθρώπους, όσο και οι άνθρωποι τις συνθήκες” (Μαρξ-Ένγκελς “Γερμανική Ιδεολογία”).

Ο Γκεβάρα πίστεψε απόλυτα, ότι ο άνθρωπος ολοκληρώνεται μόνο μέσα στη συλλογικότητα και την πράξη. Δηλαδή μέσα στη συντροφικότητα, την κοινωνία και την εργασία. Ένα δεύτερο δίδαγμα είναι η προσήλωσή του στον προλεταριακό διεθνισμό. Ιδιαίτερα πρέπει να προσεχθούν οι αναλύσεις του σχετικά με τις προοπτικές της επανάστασης στην Αφρική. Να τι έλεγε σχετικά: “Σοσιαλισμός ή νεοαποικιοκρατία, αυτό είναι το δίλημμα για όλ την Αφρική στη διαμάχη που ξετυλίγεται τώρα στο Κονγκό” (Συνέντευξη στο περιοδικό “Λιμπερασιόν” της Καζαμπλάνκα). Ακόμα: “Η Αφρική αντιπροσωπεύει ένα από τα πιο σπουδαία αν όχι το σπουδαιότερο πεδίο μάχης ενάντια σ’ όλες τις μορφές εκμετάλλευσης που υπάρχουν στον κόσμο, ενάντια στον ιμπεριαλισμό, στην αποικιοκρατία, στη νεοαποικιοκρατία. Υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες επιτυχίας στην Αφρική αλλά υπάρχουν επίσης πολλοί κίνδυνοι. Ανάμεσα σ’αυτούς είναι η δυνατότητα διαίρεσης των αφρικάνικών λαών, που μεγαλώνει συνέχεια (από συνέντευξη του στο περιοδικό “Αφρικανική Επανάσταση”). 

* Την εποχή που γράφτηκε το άρθρο συνεχίζονταν ο εμφύλιος πόλεμος στην Αγκόλα, με την Κούβα να έχει αποστείλει στρατιωτικές ενισχύσεις υπέρ των ανταρτών που μάχονταν ενάντια στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.

Το τραγούδι «Τσε Γκεβάρα» σε στίχους Φώντα Λάδη και μουσική Θ.Μικρούτσικου: