Τα αποσπάσματα του κειμένου που ακολουθεί προέρχονται από άρθρο που δημοσιεύθηκε στον «Ριζοσπάστη” στις 14 Ιούνη 1978, στην επέτειο των 50 χρόνων από τη γέννηση του Τσε. Το ενδιαφέρον άρθρο υπογράφει ο Φώντας Λάδης, δημοσιογράφος, συγγραφέας αλλά και στιχουργός αγαπημένων, πολιτικού χαρακτήρα, τραγουδιών που μελοποίησαν οι Μάνος Λοϊζος (“Πάγωσε η τσιμινιέρα”, “Το δέντρο”), Μίκης Θεοδωράκης, Θάνος Μικρούτσικος (“Ο Φασισμός”, “Χιλή”, “Τσε Γκεβάρα”) και άλλοι συνθέτες.

Τετάρτη 14 Ιούνη 1978. 

Του Φώντα Λάδη.

Σήμερα συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από τη γέννηση του Τσε. Μόνο πενήντα χρόνια! Αν ο “Κομαντάντε” Τσε Γκεβάρα ζούσε, σήμερα θα ήταν στην πιο ώριμη και δημιουργική του ηλικία. Και θα χαιρόταν μαζί μας, βλέποντας το κόκκινο άστρο να μεσουρανεί και τη σκλαβωμένη Αφρική* – στην οποία είχε ταξιδέψει επανειλλημένα – να ξυπνάει οριστικά από το λήθαργο και τις ταπεινώσεις αιώνων.

Όμως η Ιστορία δεν προχωρεί με τα “αν και με τα “θα”. Αυτή θέλει το Γκεβάρα νεκρό, δολοφονημένο από το καθεστώς του Μπαριέντος στη Βολιβία, στις 9 Οκτώβρη 1967, ενώ προσπαθούσε να δημιουργήσει αντάρτικο σ’ ένα στρατηγικό σημείο των Άνδεων (όπως είναι γνωστό η Βολιβία περιτριγυρίζεται από άλλες πέντε χώρες).

Ό,τι κι αν γράφτηκε γύρω από την προσωπικότητα του – και γράφτηκαν πολλά – το αναμφισβήτητο είναι πως ο “Τσε” ήταν ένα αυθεντικό κομμάτι της λατινοαμερικάνικης επανάστασης και πως η ζωή και ο θάνατος του σφραγίστηκαν από τη γεμάτη ανατάσεις, αλλά και δυσκολίες και, προβληματισμούς πορεία της. Αναμφισβήτητο είναι ακόμα πως στη ζωή του ταυτίστηκε ιδιαίτερα με την κουβανέζικη επανάσταση, που τον κάλυψε με τη στοργή και την υπευθυνότητα της, ως το θάνατο του και μετά απ’ αυτόν.

[…] Πρώτος από τα πέντε παιδιά μιας φιλελεύθερης, με αριστερές σχεδόν παραδόσεις μεσοαστικής οικογένειας, ξεχώρισε από μικρός γιά το πάθος του στο διάβασμα, την αγάπη του στον αθλητισμό και την εχθρότητα του στον καθιερωμένο, αστικό τρόπο εκπαίδευσης. Οι συμμαθητές του θυμούνται πως λάτρευε την ποίηση του Νερούντα, πως εκτός από τα Ισπανικά μιλούσε και διάβαζε επίσης στα αγγλικά και στα γαλλικά και πως η αυτομόρφωση του ήταν πολύπλευρη.

[…] Είναι στη Γουατεμάλα, όταν γίνεται ο βομβαρδισμός της χώρας από τους Αμερικανούς, σε αντίποινα για την απαλλοτρίωση των τεράστιων εκτάσεων που εκμεταλλεύονταν η “Γιουνάϊτεντ Φρούϊτ Κόμπανυ” από το ριζοσπαστικό καθεστώς του Τζάκομπο Άρμπενς. Μέσα απ’ αυτή την εμπειρία κι’ απ’ το γεγονός πως δεν υπήρξε οργανωμένη αντίσταση στην επιδρομή, ο 25χρονος γιατρός βγάζει ακόμα ένα δίδαγμα: πως σε καμία χώρα της Αμερικής η αστική τάξη δε μπορεί να ηγηθεί – κι αν ακόμα ήθελε – μιάς λαϊκής νικηφόρας επανάστασης.

[…] Την άνοιξη του 1965 όλοι – και πρώτη απ’ όλους η ΣΙΑ – διαπιστώνουν ότι ο Τσε “χάθηκε” από την Κούβα. Γύρω από την εξαφάνιση του διατυπώνονται κάθε είδους εικασίες. Μόνο στις 3 Οχτώβρη – όταν δηλαδή έχουν εκλείψει οι λόγοι ασφαλείας – ο Κάστρο διαβάζει στην τηλεόραση το γράμμα που του έστειλε φεύγοντας ο Γκεβάρα. […] Ο κόσμος θα ξαναμάθει για τον Τσε, τον Οχτώβρη του 1967 όταν, μετά από σκληρή μάχη, άοπλος και τραυματισμένος, πιάνεται στην περιοχή της Σάντα Κρουζ της Βολιβίας, μεταφέρεται στο χωριό Χιγκέρας, ανακρίνεται, βασανίζεται και τελικά δολοφονείται εν ψυχρώ.

[…] Ο Γκεβάρα πρόλαβε ν’ αφήσει αρκετά κείμενα, μέσ’ απ’ τα οποία μπορεί κανείς ναρθει σ’επαφή μ’έναν πλούσιο προβληματισμό γιά τα βασικά ζητήματα που μπαίνουν στο εθνικοδημοκρατικό στάδιο της επανάστασης και στά πρώτα βήματα της οικόδομησης του σοσιαλισμού, σε μιά χώρα σαν την Κούβα. Εκτός από τις απόψεις του για την ανάγκη μιάς ενιαίας στρατηγικής της επανάστασης στη Λατινική Αμερική και για το ρόλο των αγροτικών μαζών σ’αυτήν, έχουμε και πολλά γραφτά του για τη σημασία του υποκειμενικού και του αντικειμενικού παράγοντα στην επανάσταση, για την αξία των ηθικών κριτηρίων στην οικοδόμηση της νέας κοινωνίας και για άλλα πολλά θέματα που απασχόλησαν έντονα την κουβανέζικη επανάσταση στα πρώτα της χρόνια.

Το κύριο, ωστόσο, δίδαγμα από τα κείμενα του Γκεβάρα είναι ηθικό. Ο “Τσε” πίστευε πως η αλλαγή του ανθρώπου είναι απόλυτα δυνατή μέσα στην επανάσταση. Χωρίς να παραβλέπει την προτεραιότητα των επαναστατικών αλλαγών στην οικονομική βάση της κοινωνίας, θεωρούσε απαραίτητη την ταυτόχρονη αλλαγή και στις συνειδήσεις γι’ αυτό άλλωστε και πίστευε και στην αναγκαιότητα της πρωτοπορίας. “Για να χτίσουμε το σοσιαλισμό – έλεγε – πρέπει ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ να αλλάξουμε τον άνθρωπο και την οικονομική βάση” (Λόγος του στην Ένωση Νέων Κομμουνιστών της Κούβας το 1962). Η θεώρηση αυτή ήταν σε πλήρη αρμονία με την πεμπτουσία της φιλοσοφίας των Ιδρυτών του επιστημονικού σοσιαλισμού, σύμφωνα με τους οποίους “εξίσου πολύ φτιάχνουν οι συνθήκες τους ανθρώπους, όσο και οι άνθρωποι τις συνθήκες” (Μαρξ-Ένγκελς “Γερμανική Ιδεολογία”).

Ο Γκεβάρα πίστεψε απόλυτα, ότι ο άνθρωπος ολοκληρώνεται μόνο μέσα στη συλλογικότητα και την πράξη. Δηλαδή μέσα στη συντροφικότητα, την κοινωνία και την εργασία. Ένα δεύτερο δίδαγμα είναι η προσήλωσή του στον προλεταριακό διεθνισμό. Ιδιαίτερα πρέπει να προσεχθούν οι αναλύσεις του σχετικά με τις προοπτικές της επανάστασης στην Αφρική. Να τι έλεγε σχετικά: “Σοσιαλισμός ή νεοαποικιοκρατία, αυτό είναι το δίλημμα για όλ την Αφρική στη διαμάχη που ξετυλίγεται τώρα στο Κονγκό” (Συνέντευξη στο περιοδικό “Λιμπερασιόν” της Καζαμπλάνκα). Ακόμα: “Η Αφρική αντιπροσωπεύει ένα από τα πιο σπουδαία αν όχι το σπουδαιότερο πεδίο μάχης ενάντια σ’ όλες τις μορφές εκμετάλλευσης που υπάρχουν στον κόσμο, ενάντια στον ιμπεριαλισμό, στην αποικιοκρατία, στη νεοαποικιοκρατία. Υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες επιτυχίας στην Αφρική αλλά υπάρχουν επίσης πολλοί κίνδυνοι. Ανάμεσα σ’αυτούς είναι η δυνατότητα διαίρεσης των αφρικάνικών λαών, που μεγαλώνει συνέχεια (από συνέντευξη του στο περιοδικό “Αφρικανική Επανάσταση”). 

* Την εποχή που γράφτηκε το άρθρο συνεχίζονταν ο εμφύλιος πόλεμος στην Αγκόλα, με την Κούβα να έχει αποστείλει στρατιωτικές ενισχύσεις υπέρ των ανταρτών που μάχονταν ενάντια στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.

Το τραγούδι «Τσε Γκεβάρα» σε στίχους Φώντα Λάδη και μουσική Θ.Μικρούτσικου:

7 Μάη 2006. Του Γρηγόρη Τραγγανίδα.

Ο Τσε Γκεβάρα είχε πολλές ιδιότητες, τις περισσότερες από τις οποίες ουδέποτε «διεκδίκησε». Αλλοι ήταν αυτοί που μίλησαν για τη λογοτεχνική του δεινότητα, τις πολιτικές και στρατιωτικές του ικανότητες, τα πλούσια και δημιουργικά επεξεργασμένα ιδεολογικά του αποθέματα. «Καλλιτέχνη του αντάρτικου αγώνα» τον αποκαλούσε ο Φιντέλ.

Το σίγουρο είναι, πως αυτή η πολυσχιδής προσωπικότητα, ακόμη και μετά από τόσες δεκαετίες από τον τραγικό του θάνατο, εξακολουθεί να μας εκπλήσσει και να μας διδάσκει. Από την περασμένη Τρίτη στο Πολιτιστικό Κέντρο «Ελληνικός Κόσμος» (Πειραιώς 254, κτίριο 1) και για τους επόμενους μήνες, το ελληνικό κοινό έχει τη μοναδική ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά μία από τις χαρακτηριστικότερες, όσο και μέχρι πρότινος άγνωστες στους περισσότερους, πτυχές του Τσε: Την ενασχόλησή του με τη φωτογραφία. Μέσα από την έκθεση με τίτλο «ΕΡΝΕΣΤΟ ΤΣΕ ΓΚΕΒΑΡΑ: Ο ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ», που διοργανώνει και παρουσιάζει σε όλο τον κόσμο το Κέντρο Μελετών «Τσε Γκεβάρα» που εδρεύει στην Αβάνα (με συνδιοργανωτή για την Ελλάδα την εταιρία «New Star») το αθηναϊκό αρχικά και μετά και το κοινό άλλων μεγάλων ελληνικών πόλεων, θα δει:

• 238 φωτογραφίες, τραβηγμένες από το 1951 ως το 1963, σε μια σειρά χώρες.

• 11 φακέλους εργαστηρίων των φωτογραφιών με σημειώσεις του.

• Φωτοτυπία της ταυτότητας φωτογράφου του Τσε.

• Τις μηχανές του, μια «Plaubel» του 1960 και μια «Ihagee» του 1934.

Πάθος για την αλήθεια.

Στόχος του Κέντρου Μελετών, σύμφωνα με την επιστημονική του συντονίστρια, Δρ. Μαρία ντελ Κάρμεν Αριέτ, είναι η «ενημέρωση για τη ζωή και το έργο του Τσε, μέσα από τη μελέτη και την παρουσίαση ανέκδοτου υλικού, που αποτελεί έναν πραγματικό θησαυρό πληροφοριών, ιδιαίτερης ιστορικής και καλλιτεχνικής σημασίας». Για τον γιο του Τσε, Καμίλο, το Κέντρο στοχεύει στο «να παρουσιάσει το πλήρες «αποτύπωμα» της ζωής του Τσε, για να αποκαλυφθεί η αλήθεια και να καταδικαστεί το ψέμα, και για να μην αφήσουμε να περιοριστεί στο παρελθόν η ελπιδοφόρα πράξη αυτού του άντρα, αλλά να περάσει στο παρόν και στο μέλλον».

Η Δρ. Αριέτ γράφει, ότι από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του, «τα «κλικ» της κάμερας του πατέρα του Ντον Ερνέστο (…) πρέπει να αποτέλεσαν ένα καθοριστικό βίωμα. Ηταν αυτός που, κατά πάσα πιθανότητα, του μετέδωσε την ανησυχία και την αγάπη για τη φωτογραφία, μια αγάπη που διατηρήθηκε μέχρι το τέλος της ζωής του Τσε».

Αυτή η ενασχόληση έγινε κάποια στιγμή και επαγγελματική. Πριν την επανάσταση έκανε ένα σύντομο πέρασμα από το φωτορεπορτάζ, καλύπτοντας τους Παναμερικανικούς Αγώνες του 1955 στο Μεξικό, για ένα πρακτορείο Τύπου της Αργεντινής. Επίσης, δούλεψε για πολλούς μήνες ως φωτογράφος στα πάρκα της μεξικανικής πρωτεύουσας, τραβώντας κυρίως Αμερικανούς τουρίστες.

Ομως, για την Δρ. Αριέτ, το «πάθος της μετάδοσης της αλήθειας» είναι αυτό που οδηγεί τον Τσε και στη φωτογραφία. To δυστύχημα είναι ότι δε σώθηκαν όλες οι φωτογραφίες από το αρχείο του. Μόνο να φανταστεί κανείς μπορεί πόσο πλουσιότερο θα ήταν αυτό το υλικό, γνωρίζοντας ότι τραβήχτηκε στο «διαρκές ταξίδι» του Τσε, «με διάφορα μέσα μεταφοράς, είτε μέσα στο εσωτερικό της Αργεντινής, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950, είτε σε ολόκληρη την Αμερική». Αυτά τα ταξίδια, σημειώνει η επιστήμονας, «τον άλλαξαν περισσότερο απ’ ό,τι νόμιζε, όπως επίσης και η απόφασή του να συνδεθεί με την Κουβανική Επαναστατική Πρωτοπορία το 1955, πρώτα στην αντάρτικη πλευρά της και αργότερα υπηρετώντας τη με διάφορα καθήκοντα, ως ένας από τους ηγέτες της θριαμβευτικής επανάστασης (…) Απαραίτητος συνένοχος στην περιπλάνησή του, η φωτογραφική του μηχανή, σαν διαρκές όπλο, να δίνει μορφή, από το χέρι του σκοπευτή, συλλαμβάνοντας εικόνες που αποκαλύπτουν την παγκόσμια αφοσίωση αυτού του βαθύτατου ανθρωπιστή».

Διαρκής αναζήτηση.

Στις φωτογραφίες του αποτυπώνει καθημερινά θέματα, αλλά και εξειδικευμένα, που αποκαλύπτουν και άλλα ενδιαφέροντα του Τσε, όπως την αρχαιολογία και κυρίως την ευρεία γνώση του πάνω στις προκολομβιανές κουλτούρες. Η φωτογραφία θα τον βοηθήσει «να γνωρίσει σε βάθος τον Λατινοαμερικανό, τον Ινδιάνο, τον εργάτη, τον αγρότη, όλους αυτούς που αντιπροσωπεύονται σε διαφορετικές στιγμές της ζωής τους μέσα στις φωτογραφίες του». «Η επαναστατημένη Κούβα, η πραγματικότητα της, η κινητικότητα και οι κυρίαρχες αλλαγές από το 1959, καθρεφτίζονται πιστά στο φωτογραφικό του λόγο, σε διάφορες στιγμές και τοποθεσίες: Η εικόνα ενός παιδιού στο βουνό, η γέννηση ενός νέου ανθρώπινου τύπου, νεαροί στρατιώτες που οικοδομούν ένα σχολείο, σύμβολο των νέων καιρών, όταν, για πρώτη φορά στη δική μας ήπειρο, ένας στρατός κατασκευάζει με τα δικά του χέρια έργα για το λαό, ως υποθήκη για το μέλλον»…

Η έκθεση περιλαμβάνει φωτογραφίες από το δεύτερο ταξίδι του στη Λατινική Αμερική. Ξεκινά από το 1953 και φτάνει στην τελευταία του γνωστή φωτογραφία στην Τανζανία, πριν αναχωρήσει για το Κονγκό. Ανάμεσά τους απαθανατίζει την Κούβα της Επανάστασης, το Κάιρο, τη Δαμασκό, την Ταϊλάνδη, τη Βιρμανία, τις Ινδίες, το Πακιστάν, την Κεϋλάνη, το Χονγκ Κονγκ, την Ιαπωνία, το Μαρόκο, το Τολέδο. Αρχαιολογικοί χώροι, εργοστάσια, πόλεις, πορτρέτα, τίποτα δεν τον αφήνει ασυγκίνητο.

Το 1963 επέστρεψε στη Σιέρα Μαέστρα, «στα παλιά πεδία των μαχών, όπου έπεσαν ηρωικά οι σύντροφοί του κατά την περίοδο του Μπατίστα», και τους τιμά με τις φωτογραφίες του.

«Σε όλα του τα έργα παρατηρείται μια διαρκής αναζήτηση, που φανερώνει τη χωρίς όρια κουλτούρα του, η οποία του γεννά μιαν αναπόφευκτη πνευματική ανάγκη, που όμως δεν ξέχναγε το καθημερινό, την καθημερινή δράση με τους ανθρώπους στους δρόμους, τους ηλικιωμένους, τα παιδιά, τα εργοστάσια, στα οποία, όσο κι αν δεν είναι αναμενόμενο, βρίσκει κανείς επίσης μια αδιαμφισβήτητη ομορφιά».

Ο Τσε είναι πέρα και πάνω απ’ όλα επαναστάτης. Η φωτογραφία είναι και μέσο τεκμηρίωσης για τις θεωρητικές και ιδεολογικές αναζητήσεις του. Οχι για τον εαυτό του. Αλλά για το λαό. «Πολλές από τις φωτογραφίες αυτών των ταξιδιών χρησίμευαν ως οπτικό υλικό σε άρθρα του και χρονογραφήματα σε εφημερίδες, καθώς και στο διαρκή αγώνα του για την εκπαίδευση και την ευημερία του λαού, στα πλαίσια της Κουβανικής Επανάστασης».

Η συλλογή παρέμεινε ανέκδοτη στο Κέντρο Μελετών «Τσε Γκεβάρα» μέχρι και τον Απρίλη του 2001, όταν παρουσιάστηκε στη Βαλένσια (Ισπανία) και τον Ιούλη της ίδιας χρονιάς στην Αβάνα, στο Μόρο Καμπάνια. Το 2002 παρουσιάστηκε στο Μεξικό, μετά στο Μοντεβίδεο και «πέρασε» στην Ευρώπη (Βαλένθια της Ισπανίας, Ρώμη, Δανία, Αυστρία και αλλού). Αξίζει να σημειωθεί πως στην Ελλάδα θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά η πληρέστερη μορφή της έκθεσης.

Για τον Καμίλο Γκεβάρα «αυτές οι οπτικές καταγραφές είναι μαρτυρία μιας εποχής, ενός τρόπου ζωής, κι αποτελούν σημεία αναδρομής – σύντομης βέβαια, αλλά όχι λιγότερο σημαντικής γι’ αυτό – στη ζωή ενός ανθρώπου που μπόρεσε να συνθέσει με τον πιο καίριο τρόπο τις σημαντικότερες αξίες της εποχής μας».

Η φωτογραφική μηχανή ήταν ένα από τα ελάχιστα προσωπικά αντικείμενα που βρέθηκαν στο σάκο του μετά το μαρτυρικό του θάνατο.

Πηγή: «Ριζοσπάστης», 7 Μάη 2006.

Συνέντευξη στο Δημήτρη Καραγιάννη.

Με την ευκαιρία της επίσκεψής του στην Ελλάδα, πριν μερικές μέρες, είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε με τον Καμίλο Γκεβάρα, γιο του Ερνέστο Γκεβάρα ντε λα Σέρνα, του θρυλικού επαναστάτη Τσε. Ο 44χρονος Καμίλο, ταγμένος στην υπόθεση της Κουβανικής Επανάστασης, όπως μας λέει, έχει σπουδάσει Νομική και σήμερα μαζί με τη μητέρα του, Αλέιδα Γκεβάρα Μαρτς, διοικούν το Κέντρο Μελετών «Τσε Γκεβάρα» στην Αβάνα. Πρόκειται για ένα κέντρο που σκοπό του έχει να εκδώσει και να διαδώσει όλο το έργο του Τσε.

Με άμεσο, ζεστό και γεμάτο χιούμορ και ζωντάνια λόγο, όπως και οι περισσότεροι Κουβανοί, απάντησε στις ερωτήσεις μας, σε μια συνέντευξη που δίνει την ευκαιρία στον αναγνώστη, για άλλη μια φορά, να γνωρίσει αυτό τον περήφανο λαό, που εξακολουθεί να δίνει καθημερινά τον αγώνα του για αξιοπρέπεια και ακεραιότητα της πατρίδας του. Και στηρίζει το σοσιαλισμό που μέσα σε μεγάλες δυσκολίες οικοδομεί, ο οποίος έχει δώσει τεράστιες δυνατότητες στα λαϊκά στρώματα.

– Τιμή μας να μιλάμε μαζί σας. Επιτρέψτε μας μια πρώτη ερώτηση κάπως κοινότοπη. Εχετε ένα «βαρύ» όνομα, γεμάτο ιστορία. Τι σημαίνει αυτό για εσάς;

– Θα έλεγα ότι είναι βαρύ με την έννοια της αξίας για πολλούς ανθρώπους. Ας το διευκρινίσουμε όμως. Αυτό που συμβαίνει στην Κούβα, την πατρίδα μου, είναι ότι τους ανθρώπους δεν τους εκτιμάμε με βάση το όνομα. Το σημαντικό για τους Κουβανούς, και μιλάω με βάση την προσωπική μου εμπειρία, είναι να σε γνωρίσουν πρώτα, να σε εκτιμήσουν και να σε δεχτούν για τις αξίες και τα ελαττώματά σου. Και έτσι σου ανοίγεται ένας δρόμος στην κοινωνία που ζεις. Μπορείς ή όχι να βαδίσεις στη ζωή με τα δικά σου βήματα. Και νομίζω αυτό είναι σημαντικό. Βέβαια, μπορεί να συμβεί κάποιες φορές όταν κάνεις κάποιες επισκέψεις σε άλλες χώρες να σε «πλακώνουν» οι φωτογράφοι, όπως τώρα (λέει αστειευόμενος με τον φωτογράφο της εφημερίδας).

Αυτό είναι το κόστος που πρέπει να πληρώσεις για το όνομα. Πάντως, να ξέρετε ότι απέναντί σας έχετε έναν Κουβανό, ο οποίος έχει μιαν αντίληψη που είναι ταγμένη σε μια δίκαιη υπόθεση όπως η δική μας. Σε αυτό το πλαίσιο θα μπορούσα να απαντήσω στις ερωτήσεις σας.

Το κράτος εξασφαλίζει δυνατότητες εξέλιξης σε όλους

– Μιλήστε μας για τη δική σας εμπειρία. Πώς είναι να μεγαλώνει ένα παιδί στην Κούβα; Πώς διαμορφώνεται ως προσωπικότητα;

– Η Κούβα δίνει μεγάλη σημασία στην Παιδεία, σε όλα τα στάδια της εκπαίδευσης. Αυτή είναι, κατ’ αρχάς, η υποχρεωτική βασική εξάχρονη εκπαίδευση (μαζί με δίχρονη προσχολική) σε ένα απολύτως δημόσιο και δωρεάν εκπαιδευτικό σύστημα που εξασφαλίζει τα πάντα στο παιδί.

– Θεωρείτε αυτονόητη τη δωρεάν εκπαίδευση, σε πολλές όμως χώρες, και στη δική μας, η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική και όνειρο για τα λαϊκά στρώματα.

– Το γνωρίζω, αλλά (αστειευόμενος) μιλάμε για την Κούβα. Επειτα από τη βασική εκπαίδευση ακολουθεί η δευτεροβάθμια, η προπανεπιστημιακή και η πανεπιστημιακή. Αλλά πρέπει να πούμε ότι υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις από το κράτος ώστε όλοι να φτάσουν μέχρι την ένατη τάξη και είναι μια από τις πολλές μάχες που δίνουμε ως λαός. Σήμερα, πάνω από το 90% των νέων το καταφέρνει. Ετσι, το να μεγαλώνεις σε μια κοινωνία όπου η συντριπτική πλειοψηφία έχει υψηλό μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο σε βοηθάει να αναπτυχθείς.

Επίσης, υπάρχουν δυνατότητες για σπουδές στην προπανεπιστημιακή εκπαίδευση με βάση τα ενδιαφέροντα του ατόμου και ακολουθούν τα πανεπιστήμια εφόσον ο νέος έχει τα προσόντα. Αυτή την περίοδο γίνεται μεγάλη προσπάθεια να αυξηθούν οι δυνατότητες για όποιον θέλει να σπουδάσει να μπορεί να το κάνει. Επίσης, έχουν δημιουργηθεί συγκεκριμένα προγράμματα στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, όπως το λεγόμενο Πανεπιστήμιο για όλους. Υπάρχουν οι πανεπιστημιακές σχολές, αλλά και τα εργατικά πανεπιστήμια, μια παλιά κατάκτηση της πάλης του λαού μας. Υπάρχουν επίσης τα λεγόμενα Δημοτικά Πανεπιστήμια, που έχουν στόχο να φέρουν πιο κοντά στον πληθυσμό τη δυνατότητα μόρφωσης. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια υπάρχουν στους δήμους πανεπιστήμια για ηλικιωμένους που έχουν πολύ χρόνο και θέλουν να κάνουν ενδιαφέροντα πράγματα.

Το σημαντικότερο επίτευγμα του σοσιαλισμού είναι η ενεργοποίηση των μαζών

– Χωρίς να θέλω να διακόψω τη σκέψη σας, όλα αυτά ακούγονται σε μας, που βιώνουμε τα …δεδομένα του καπιταλισμού, αρκετά πρωτόγνωρα.

– Θα έλεγα ότι είναι πρωτόγνωρα και για άλλες σοσιαλιστικές εμπειρίες που έχουμε από το παρελθόν. Νομίζω όμως ότι αυτό που μπορεί να διαπιστωθεί στην Κούβα είναι ότι ο σοσιαλισμός είναι πολύ νέος, μια νέα υπόθεση που πρέπει να εξελιχθεί. Δεν πρέπει να δημιουργούμε δόγματα, πρέπει να επιδιώκουμε να εκφράζεται ο ίδιος ο λαός, τα ινστιτούτα της χώρας, στην πορεία της οικοδόμησης. Αυτό ανοίγει συνεχώς δρόμους. Νομίζω ότι το μεγαλύτερο ατού που έχει ο σοσιαλισμός είναι ότι έχεις τη δυνατότητα να φτάσεις στο μέγιστο που μπορούν να δώσουν οι μάζες. Και αυτό εξελίσσεται σε μια συνεχή δημιουργία, μέσα από όλες αυτές τις ευκαιρίες, που έχουν όμως το χαρακτήρα της ισότητας για όλους και σου επιτρέπουν να κάνεις όλα αυτά τα πράγματα. Αυτό είναι και το πιο σημαντικό επίτευγμα του σοσιαλισμού. Σε αυτό το πλαίσιο και σε αυτές τις στιγμές η Κούβα κάνει πολλά ενδιαφέροντα πράγματα.

Ξέχασα να πω ότι υπάρχει και ένα πανεπιστήμιο στις φυλακές. Γιατί, δυστυχώς, στην Κούβα υπάρχουν και φυλακές, δεν είμαστε τέλειοι. Δίνεται, λοιπόν, η δυνατότητα σε ανθρώπους που υπέπεσαν σε κάποιο ποινικό αδίκημα να πάρουν κάποια εφόδια που θα μπορούσαν, με τη δική τους θέληση, να τους βοηθήσουν μετέπειτα στη ζωή τους.

Αυτή είναι η κατάσταση στην Κούβα. Δε θέλω να πω ότι όλα είναι τέλεια αλλά γίνονται προσπάθειες. Εδώ βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε την κατάσταση όπου ζει η Κούβα. Μόλις τώρα αρχίζει να ξεπερνάει μια βαθιά κρίση, στην οποία βρέθηκε ως συνέπεια των ανατροπών στις σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, με τις οποίες είχαμε το 80% των εμπορικών συναλλαγών μας. Είναι σαν να έχεις έναν άνθρωπο που σχηματικά ζει με 10 δολάρια και ξαφνικά του παίρνουν τα 8 και πρέπει να ζήσει με τα 2 και να διατηρήσει όλα όσα είχε. Περάσαμε πολύ δύσκολα χρόνια το ’90-’95. Ξεπερνάμε αυτό το σοκ, όχι ότι είμαστε …σε διακοπές αλλά οι πιο δύσκολες εποχές πέρασαν και αρχίζουμε να επανακτούμε δυνάμεις στην οικονομία. Είναι αλήθεια – και χωρίς καμία διάθεση έπαρσης – ότι λίγες χώρες στον κόσμο μπορούν να το καταφέρουν αυτό.

– Αυτό άλλωστε είναι η πιο μεγάλη επιτυχία του κουβανικού λαού, ότι διατηρεί το σοσιαλισμό.

– Ετσι είναι. Αυτό είναι αποτέλεσμα της πάλης του λαού. Οχι όμως γενικά και αόριστα, αλλά κάτω από τη συγκεκριμένη καθοδήγηση και ηγεσία και τη συγκεκριμένη οργάνωση της κοινωνίας. Δεν μπορώ να πω ότι έχω δει παρόμοια περίπτωση στον κόσμο. Μιλάμε για μια χώρα που δε λάμβανε οικονομική βοήθεια από πουθενά, με ένα εγκληματικό εμπάργκο από την πιο μεγάλη δύναμη του πλανήτη, με την εξάλειψη του σοσιαλιστικού συστήματος και με πολύ χαμηλές διεθνείς τιμές στα προϊόντα της. Επίσης, πρέπει να υπολογίσουμε το κόστος για την εξασφάλιση της άμυνας της χώρας και τη διατήρηση των κοινωνικών κατακτήσεων.

Παρούσα η σκέψη του Τσε

– Εχετε μελετήσει σίγουρα τα έργα του πατέρα σας, τη σκέψη του για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Πιστεύετε ότι οι ιδέες του βρίσκουν εφαρμογή στην Κούβα;

– Νομίζω ότι οι ιδέες του Τσε είναι παρούσες. Ο Τσε δεν είναι βέβαια το άπαν. Ο Τσε πήρε τις αξίες που υπήρχαν μέχρι την εποχή του, τα θετικά του ανθρώπινου πολιτισμού και με τη δημιουργική του εργασία τις εμπλούτισε με έναν τρόπο αυθεντικό. Γι’ αυτό και μέχρι σήμερα είναι επίκαιρος και έχει σημασία για πολύ κόσμο. Βεβαίως, ο Τσε δεν ήταν μόνος του. Ανήκε σε μια μεγάλη ομάδα επαναστατών, ήταν μέλος ενός κινήματος, αργότερα του Κομμουνιστικού Κόμματος στα πλαίσια της Κουβανικής Επανάστασης και εμπνεόταν από τα ιδανικά μιας μεγάλης ομάδας σε όλο τον κόσμο που ήταν η πρωτοπορία της εποχής της, η οποία βρέθηκε στην εξουσία και έκανε πράξη τις ιδέες της.

Γι’ αυτό βλέπεις ότι η Κούβα, παρόλο που είναι μια φτωχή χώρα, μπορεί να στέλνει χιλιάδες γιατρούς σε κάθε γωνιά του πλανήτη σε όποιο λαό τους έχει ανάγκη. Αυτό σου δείχνει ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης και δράσης, που εκφράζει ένα βαθύ ανθρωπισμό. Ετσι όπως πρέπει να είναι ο κόσμος. Αν εσύ έχεις πρόβλημα εγώ σου δίνω τη βοήθειά μου.

Οι ρίζες αυτής της σκέψης πηγάζουν απ’ ό,τι πιο θετικό έχει δώσει η ανθρωπότητα. Και πιστεύω ότι για να είναι κάποιος κομμουνιστής πρέπει πρώτα απ’ όλα να είναι βαθιά άνθρωπος. Και σε αυτό ο Τσε ήταν σημείο αναφοράς, ένα παράδειγμα. Ηταν ένας με όλη τη σημασία άνθρωπος. Ταγμένος σε μια υπόθεση που στην ουσία είναι βασική για να διατηρηθεί το είδος μας, γιατί σε αντίθετη περίπτωση θα εξαφανιστεί.

Το Κέντρο Μελετών «Τσε Γκεβάρα»

– Πείτε μας δυο λόγια για το Κέντρο Μελετών «Τσε Γκεβάρα», όπου βρίσκεστε. Ποιος ο σκοπός και το έργο του;

– Το Κέντρο ιδρύθηκε το 1984, ως προσωπικό αρχείο του Τσε στο σπίτι που έζησε στην Αβάνα, στο Νουέβο Βεδάδο. Ετσι, ξεκίνησε μια, θα έλεγα, ανώνυμη δουλιά, η ταξινόμηση και η συστηματοποίηση από επιστήμονες ώστε κάποια στιγμή να μπορέσουμε να εκθέσουμε αυτό το έργο, έχοντας και τη στήριξη της κουβανικής πολιτείας. Μπορούμε να πούμε ότι το Κέντρο έχει δύο κεντρικές κατευθύνσεις. Μια ακαδημαϊκή, που σημαίνει τη μελέτη των έργων, της σκέψης, της δράσης και της ζωής του Τσε. Να εμβαθύνουμε στη μελέτη και να προχωρήσουμε στην έκδοση των ανέκδοτων έργων του. Θέλουμε να εκδοθεί αυθεντικά ο Τσε με δικά του κείμενα και μετά θα έρθουν οι αναφορές και οι αναλύσεις για το έργο του. Θέλουμε να εκδώσουμε όλο του το έργο. Μέσα σε αυτή τη δουλιά υπάρχει μια σημαντική πλευρά, αυτή της διάδοσης του έργου του. Μελετάς το έργο, εμβαθύνεις σε αυτό, το εκδίδεις, αλλά πρέπει και να το διαδώσεις. Ετσι, κάνουμε ντοκιμαντέρ, ψηφιακά προγράμματα στο Ιντερνετ και άλλες εκδόσεις για πιο νέους ανθρώπους, αδιαμόρφωτους, όπως περιοδικά που μπορούν να προσεγγίσουν πιο κατανοητά τον Τσε.

Δεύτερη κατεύθυνση της δουλιάς μας είναι να γίνει το Κέντρο και κέντρο προβολής πολιτισμού, ώστε να αναδειχτούν οι ανθρώπινες αξίες. Εχουμε φτιάξει κοινότητες επικοινωνίας κυρίως με νέους αλλά και παιδιά. Θέλουμε όχι μόνο να επηρεάζει το Κέντρο αλλά και το κοινό μας με βάση τα ενδιαφέροντά του, ώστε να εμβαθύνουμε στις ανθρώπινες αξίες.

– Υπάρχει ενδιαφέρον από τη νεολαία;

– Υπάρχει σημαντικό ενδιαφέρον. Ηδη έχουμε εκδώσει κάποια έργα και επίσης πραγματοποιούμε εκδηλώσεις και άλλες δραστηριότητες. Πρόσφατα γυρίστηκε η ταινία «Το ημερολόγιο της Μοτοσικλέτας», του Βραζιλιάνου σκηνοθέτη Βάλτερ Σάλας. Επίσης, έχουμε εκδώσει το «Ημερολόγιο του Κονγκό», «Το δεύτερο ταξίδι στη Λατινική Αμερική» και πρόκειται να εκδώσουμε το βιβλίο «Η οικονομική σκέψη του Τσε» και σειρά από ανέκδοτα κείμενα. Μιλάμε επίσης γι’ αυτά που ονομάζουμε τα «Φιλοσοφικά του τετράδια», κείμενα που έγραψε από τα 17 του χρόνια μέχρι τη Βολιβία. Εκεί βλέπουμε και την ωρίμανση, τη διανοητική εξέλιξη της σκέψης του Τσε, που είναι μια καλή απεικόνιση του διανοητικού δρόμου που ακολούθησε. Και βέβαια αυτή την εργασία δεν μπορούμε να την εκδώσουμε ανεπεξέργαστη, γιατί αυτό μπορεί να μπερδέψει τον αναγνώστη για την πορεία εξέλιξης του Τσε. Γι’ αυτό χρειάζεται να κάνουμε μια μελετητική δουλιά με φιλοσόφους, κοινωνιολόγους και άλλους επιστήμονες. Επίσης, πρέπει να γίνει κατανοητή η πολιτιστική εξέλιξή του για να κατανοηθεί η οικονομική του σκέψη. Ο Τσε ήταν ένας άνθρωπος που ενώ εργαζόταν ως υπουργός Βιομηχανίας μελετούσε ακατάπαυστα. Σπούδασε λογιστικά, οικονομικές επιστήμες, μαθηματικά και έφτασε σε πολύ υψηλό επίπεδο. Κατά τη διάρκεια της θητείας του στο υπουργείο Βιομηχανίας. Μελετούσε πάντα, παντού και τα πάντα. Ολα αυτά εξηγούν γιατί η σκέψη του είναι βαθιά. Εφτανε στην ουσία των πραγμάτων.

– Ας πάμε σε κάτι άλλο. Η εικόνα του Τσε έχει αρκετά εμπορευματοποιηθεί. Τη βλέπουμε στις φανέλες, στα μπουκάλια, σε άλλα προϊόντα. Χρησιμοποιείται και σαν άλλοθι για να κρύβεται αυτό που ο Τσε ήταν. Αγιοποιούν τον Τσε για να τον ακυρώσουν; Το σύστημα τον χρησιμοποιεί; Τι λέτε γι’ αυτό;

– Κοιτάξτε, το Κέντρο έχει ως βασική λειτουργία να διαδώσει τη σκέψη του Τσε. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο με μια κίνηση. Χρειάζεται χρόνος και δουλιά για να αλλάξουν τα πράγματα. Το πιο σημαντικό στον Τσε, κατά τη γνώμη μας, είναι η σκέψη του. Γι’ αυτό, πρώτον, πρέπει να εκδώσουμε αυτό το έργο, να βοηθήσουμε τον κόσμο να το καταλάβει. Μετά να συνδυάσουμε την εικόνα του. Δεν μπορούμε να πούμε στον κόσμο να μη βλέπει την εικόνα του. Αυτός εξάλλου είναι ο Τσε, μαζί του είναι και η ιστορία του. Η προσπάθεια να παρουσιαστεί ως «μύθος» και μόνο, είναι για να τον σκοτώσουν για δεύτερη φορά, αυτή τη φορά τελικά. Εμείς έχουμε σχεδιασμένη μια στρατηγική. Το πρώτο είναι η σκέψη του Τσε. Αν κάποιος θέλει να τον έχει στην μπλούζα του ή στο ποτήρι του, στο δίσκο του, ωραία, εμείς θέλουμε να του πούμε τι είναι αυτό που συμβολίζει.

Ενας αγωνιστής λαός με ιστορία

– Μια τελευταία ερώτηση που ενδιαφέρει κάθε άνθρωπο ο οποίος έχει ανησυχίες και βλέπει την τιτάνια προσπάθεια που κάνει ο κουβανικός λαός. Τι είναι αυτό που τον κάνει να στέκεται όρθιος παρά τις τεράστιες δυσκολίες;

– Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει λόγω της ιστορίας που είχε αυτός ο λαός. Πάντα αντιστεκόταν ενάντια σε ισχυρούς εχθρούς. Μια μικρή χώρα που έχει περάσει από μεγάλους αγώνες. Η δική μας ιστορία είναι πολύ νέα. Το έθνος μας είναι πολύ νέο και έχει πολλούς νέους ανθρώπους. Με τη νίκη της επανάστασης ήμασταν 6 εκατομμύρια, σήμερα είμαστε 11 εκατομμύρια. Πάντα ήμασταν αγωνιστικός λαός. Ο πόλεμος της ανεξαρτησίας ενάντια στην Ισπανία διάρκεσε 30 χρόνια, με ελάχιστα τεχνικά μέσα, με τα σπαθιά απέναντι σε κανόνια, και ήταν νικηφόρος για τους Κουβανούς. Μετά ήρθαν οι γιάνκηδες. Αυτό δίνει ένα περίγραμμα για το τι έκανε αυτός ο λαός. Είναι μια μείξη φυλών και πολιτισμών, ένας κόσμος σε ένα νησί. Και στο τέλος τέλος όλα όσα μας έκαναν οι εχθροί, οδήγησαν στο να ωριμάσει ο λαός και να διαμορφωθεί πάνω στις αξίες της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας. Και μπορώ να πω, κάνοντας και λίγο χιούμορ, ευτυχώς ή δυστυχώς, οι ΗΠΑ είναι λίγο έξυπνες όλα αυτά τα χρόνια, και αυτό μας υποχρεώνει να παλεύουμε συνεχώς.

Επίσης, αν δεν είχε ο σοσιαλισμός τη στήριξη του κόσμου και της νεολαίας, που είναι το μισό του πληθυσμού και βέβαια γεννήθηκε μετά την επανάσταση, δε θα μπορούσε να επιβιώσει σε απόσταση 90 μίλια από τις ΗΠΑ. Ο κόσμος κάνει αυτό που αισθάνεται και είναι ψέμα ότι οι μεγάλες διαδηλώσεις που διοργανώνουμε συχνά στο νησί είναι γιατί μας υποχρεώνουν. Φυσικά, τίποτα δεν είναι τέλειο, αλλά αυτή η κινητοποίηση του κόσμου δείχνει πολλά πράγματα. Είμαστε μια χώρα με σημαντικό πολιτισμό, εν πολλοίς ομοιογενή, και έχουμε έναν εχθρό που μας κάνει καθημερινά να συνειδητοποιούμε ότι απειλούμαστε. Ολα αυτά κάνουν τον κόσμο να είναι σε συνεχή επαγρύπνηση.

Αναδημοσίευση από το «Ριζοσπάστη», 12 Φλεβάρη 2006.